KUKHOZGA ULATO WA IVYO TIKUNWEKERA MU UMOYO WITHU
KUNOZGEKERA VISOLA VYA PATATU VYA MU CHAKA ICHI CHA 2014
MU NYENGO YA LENTI NA PASAKA
Wupu wa ?aEpisikopi ku Malawi
Bungwe la Urunji na Mtende {CCJP}
LENTI NI NYENGO YA MADAZI 40
Eklezia wakasola madazi 40 chifukwa chakuti mu Baibulo 40 ni nyengo yakunozgekera:
{a} Maji ghachigumula nyengo ya Nowa ghakatola madazi 40
Chiuta wakanozgeranga kuti walenge charo chipya na ?anthu ?apya.
{b} ?ana ?aIsrayele ?akayenda mu chipalamba virimika 40
Chiuta waka?anozgera kuti wanjile mu charo chaphangano
{c} Mozesi wakakhaka kulupiri lwa Sinayi madazi 40
Chiuta wakamunozgeranga kuti wapokerere malango ghake.
{d} Eliya wakayenda madazi 40 kuluta ku lu piri lwa Sinayi.
Wakanozgekeranga kukumana na Chiuta.
{e} ?anthu ?aku Ninive ?akaziwizga vyakurya kwa madazi 40.
?akanozgekeranga kuti Chiuta wa ?agowokere zakwananga zawo.
{f} Yesu wakakhala mumapopa madazi 40
Wakanozgekeranga kuphalazga Uthenga Uweme wa Chiponosko.
Ntheura pera Lenti ni madazi 40 tikunozgekera kupokera chiponosko cha vyamuchindindi vya Pasaka.
UZIRWI WA PASAKA
{a} Kwa ?ina Israyele Pasaka ntchilongolero cha kusinthika kwawo kufuma kuwuzga kuluta ku wanangwa.
{b} Kwa Fumu Yesu Pasaka ntchilongolero chakusintha kufuma ku charo ichi cha zakwananga kuluta ku Ufumu wa ?iske.
{c} Kwa ?akhristu Pasaka ntchilongolero chakusinthika kwithu kufuma ku kwananga na nyifwa nakuluta ku umoyo wamuyirayira.
PAKWAMBIRA
Pakupanikizga kuti visola vya patatu {president, mamembala gha ku nyumba ya malango, na makhansalala} ivi vikwiza vichitikenge apo ise tikukwaniska vyaka 50 kufumira pa chaka icho tikapokera wanangwa kweniso vyaka 20 kufumira apo tikanjizgiraso ndondomeko ya vipani vinandi mu 1993. Panyengo yasono tikukhala mu nyengo yakuzirwa chomene ya muchirimika ngeti mbaKatolika kweniso ?ina Malawi awo ?akukhala mu charo chithu chakutowa ichi. Ngati mbaKatolika kufuma pa Chitatu cha vyoto{5th March 2014} tikunjira mu nyengo ya kuzirwa ya madazi 40{quadragesima} yakujipereka pa kulomba, kuzi?izga vyakurya na kuga?ana na ?anyithu ivyo tiri navyo. Nyengo iyi yizamkutitolera ku Sabata Yitu?a – Sabata yakuzirwa yakukumbukira visuzgo, nyifwa na kuwuka kwa Fumu yithu Yesu Khristu. Nyengo ya Lenti yizamkutitolera ku Pasaka apo tikukumbukira kuti Fumu yithu Yesu Khristu wathereska kwananga na nyifwa. Nga ?ina Malawi ?a mu charo ichi chakutowa – Malawi- sonosono apa tinjilenge mu visola pa 20th May 2014 kuti tisole ?alongozgi ?ithu ?avirimika vinkhonde ivyo vikwiza. Tili pa nyengo ya kuzirwa nadi apo tina mwawi wapadera kuti titolepo lwande pakusankha nthowa iyo charo chithu chikwenera kwendamo.
Mu kalata yawo ya sonosono apa mutu wake “Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu” ?aepisikopi ?akachema ?aKatolika wose na wanthu wose wakhumbo liweme kuzirwiska visola ivi vya patatu vyene ivyo vikutipa ise mwawi wapachanya nkhanira wakusangiraso uko tikukhumba kulazga ngani charo. Nga ndi Yoshuwa na ?anyake ?aepisikopi wakuwona Malawi kuti wali nga mpha mphatukano ya misewu: “Pala mute?eterenge Chiuta chara, sankhani muhanya wuno uyo mukukhumba kumute?etera…….kweni ine na nyumba yane tite?eterenge Fumu” {Yoshuwa 24:15}. Tikuchiskika kusangaso uko tikwenera kulazga ngani fuko la Malawi na kujipereka pakulondezga ?asekuru ?ithu kwambula kusankha kujibwangandula. Tikuchemeka kupanikizgaso na kuzenga Malawi uyo ?asekuru ?ithu ?akaloskanga kwambula kulutilira kupanga Malawi uyo wakususkana na ivyo ?asekuru ?akarwera na kufwirapo.
Visola vya patatu ivyo vikwiza vikutipa mwawi wapadera wakukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu. Chomene chomene ichi chikung’anamura kuti tipangiske visola ivyo nakusola walongozgi awo manakhumbiro, mbakujipereka ndipo wana vinjeru vya kusinthira charo. Chikung’anamuraso kuti wanthu awo wakuponya voti wanga fuma mu wukavu wazanimuwone pakusankha walongozgi awo wangawa wovwira kufumamo muwukavu. Kuleka kupangiska visola vya ntheura, kuleka kuvota ndipo nakulera kusola walongozgi waweme kwa ise vikuwa ngandi ukhusankha nyifwa mumalo mwa umoyo. Uwu mbuthenga wakalata yithu uwo tikupereka kwa mwa wakatolika wanyithu na wanthu wose wakhumbo liweme. Ili ndilo pempho lithu kuwose awo wakutolapo lwande pa visola ivyo vikwiza.
Ipo kwa ise nkhukumana kwa ku kondweska kuti nyengo yakunozgekera visola vya patatu yikuchitika mu nyengo yithu ya liturgy ya Lenti na Pasaka apo tikukondwerera vya muchindindi vya kuzirwa vya chiponosko chithu: visuzgo, nyifwa na kuwuka kwa fumu yithu Yesu Khristu. Vyakumana waka chara! Ivyo vikuchitika pa umoyo wamunthu vingatoleka waka kuti ni vyamucharo pera chara na vyakuchitika mwangozi: nyengo zose vikulongola uwapo wa Chiuta pakati pithu.
Iyi ninyengo ya vyawezi vya Chiuta na chigomezgo.
Nanga wuli uyu ni kalata wa Waepisikopi chara uyo wakwenera kuwazgika pa sabata yinji; maghanoghano ghakugwiriska ntchito makalata gha Episikopi kuti ghatiwovwire kulangulakapo pakunozgekera visola ngakuzomerezgeka na wa Episikopi. Pakukhukiskika na fundo za AMECEA, wupu wa Waepisikopi weneuwo mwa vinyake wukuchema Eklezia katolika kuti wawe nganganga pakuphalazga uthenga wa Chiuta na pamakani gha chiphemanisko, urunji na mtende. Kalata uyu wapokera chizomerezgo chose kumfuma kuwa Episikopi.
Kalata uyu wakuyezga kumwovwira kupatawuka mbiri ya charo chithu chomene panyengo iyi yakuzirwa mwakulongozgeka na wuwapo wakutaska wa Chiuta. Ni kalata iyo yikuwika pamoza mazgo gha Chiuta mu nyengo iyi ya Lenti na Pasaka na visambizgo vya Waepisikopi mu fundo za malombo, malanguluko na ntchito apo tikusenderera ku visola. Ni kalata ya malanguluko na malombo kufuma mu makalata gha Waepisikopi na viwazgo vya pa zuwa la sabata, maghanoghano agha ghakukolerarako na fundo ya Eklezia katolika mutuwa “Chimwemwe na chigomezgo, kutengeka na vipyo vya wanthu wamunyengo zithu izi ……………… ni chimwemwe na chigomezgo, kutengera na vipyo vya wakhristu wuwo” (Gabdium et spes 1)
Kuwika pamoza fundo kufuma mu kalata wa Waepisikopi yira ybikafuma pa 1st December, 2013 “ kukhozga ulato wa ivyo tikuwekera mu umoyo withu” kovwirika na fundo zinyakeso za mu makalata ghanyake awo ghakuyowoyapo za makani gha visola wupu wa chikatolika wa urunji na mtende (CCJP) kwizira mu kalata uyu wawika Eklezia, ndipo enya nadi na wanthu wose wakhumbo liweme pa nthowa yiweme kulata ku Pasaka na visola vya patatu.
Mwakukudura kalata uyu wana vilato vitatu. Chakwamba wakuchiska wasembe apo wakunozgekera kutandazga mazgo gha chiuta mu nyengo iyi ya Lenti na vikondwerero vya Pasaka. Cha chiwiri, yikupereka fundo zakuzirwa na mafumbo agho tingadumbiskana mu ma uzengezgani, mawupu ghakulawiska vya urunji na mtende, mawupu gha wachiwukirano, mawupu gha wakhristu wenecho ndiposo na pa vidumbirano zili vyose vya visola. Cha umaliro na cha kuzirwa chomene ntchakuti: kalata uyu wakukhumba kuchiska wanthu kuti walangulukepo pa za umoyo wawo, walimbikire kulomba na kuzgoka mtima mu nyengo iyi ya Lenti na Pasaka.
Kalata uyu ni kujipereka pa uteweti kwene kuko chilato chake chakuchiska wa khristu mu nyengo iyi kulangulukapo paza udindo wawo wakuzirwa wakunozga nthazi la charo chithu cha Malawi.
Mumlimo mphanyi ukakhalilira pa maghanoghano pera gha Waepisikopi kulekenge kuwa wovwiri na kujipereka kwa wanthu wanji na mawupu ghakupambanapamba. Nkhuwonga kujipereka kwawo pa wovwire wa ndalama, sono kalata uyu wali mumawoko yithu. Sono luwaza lwapangika apo nyengo ya Lenti na Pasaka vya thaniskana na nyengo yakunozgekera visola vya patatu. Uko nkhuthaniskana kwa ngozi chala. Iyi ni nyengo apo tikuchemeka kuwa wakaboni wakuti ivyo vikuchitika mu charo chithu cha Malawi ni vinthu vya chukunja chara; kweni ni vinthu ivyo vikuchitika mu mbiri ya chipoinosko ya wuwapo wa Chiuta pakati pithu.
Rev. Fr. George Buleya
Secretary General – Episcopal Conference of Malawi
MALONJE
2014 ni chilimika cha visankho ntheula ntchakuzirwa mwapadera kwa ise tawina Malawi. Nyengo ya Lenti iyo tili kuyiyamba pa Chitatu cha Vyoto, 5 March 2014, ndiposo na nyengo ya Pasaka ni mwawi wapadera kwa ise wakulombera na kughanaghanapo mwawukaziukulu pa walongozgi wa chalo awo tiwasolenge.
LENTI:
Lenti ni nyengo yakujiphotolera na kuyamba umoyo uphya. Ni nyengo ya ungweru uphya. Ntheula pali fundo zikulu izo tikwenera kulawiskapo ngani izi:-
1. CHITATATA MU MALOMBO
Lenti ni nyengo yakuweya Chiuta kuti tiwe na chikanga chakusinthira ku uwemi umoyo withu ndiposo kugomezga na kupulikira Uthenga Uwemi. Mu nyengo ya Lenti waliyose wakuchiskika kuyamba na kumalizga zuwa liri lose na lombo. Ndiposo tilombe pambere tindachite na pamanyuma pakufiska mlimo withu uli wose mu zuwa. Yesu walikutisambizga kale kuti tilombenge nyengo zose ndipo kwambula kulekezga. Kulomba ni kutumphuskira kwa Chiuta mtima na maghanoghano ghithu. Ntheula lombo nadi likuluska vinthu vyose. Kweni pali ntchenjezgo kuti tileke kulomba malombo ghatali-ghatali. Malombo ghithu ghalongole nyengo zose kuti tikugomezga Chiuta uyo ni Dada withu mweneuyo wakutitemwa nyengo zose ndipo pali pose ngwakunozgeka kutovwira. Ntheula pa kulomba chiwemi chomene ntchakuti tiwikepo mtima kulongola khumbo lithu lakuti tifiske khumbo lakhe kuluska kuchichizga Chiuta kuti wachite khumbo lithu.
Mu malombo ghithu mu Lenti ya chilimika chino tose tikupempheka kulombera visankho vithu mwakuti vizakalongozgeke na Chiuta ndipo wazakatinjirikizge kusankha walongozgi wankhalo yiwemi, waunenesko, walunji, wakuwona makola vya kunthazi ndiposo chomene awo wangasintha vinthu kuti Malawi watukuke mu unenesko na kulutirira ku nthazi.
2. KUZIWIZGA
Nyengo ya Lenti yikuchonga wali yose wa ise na umo tikujikolera na kujikanizga panji kuziwizga vinyakhe ivyo vikukondwereska mathupi na mitima yithu mwa ulemwa kwambula uwemi wenecho na chikhazi chenecho. Mu vinthu vya ntheula ivi muli chakulya na chakumwa. Mazgo gha Chiuta ghakulongola kuti Yesu iyo mwene wakaziwizga kulya mazuwa makhumi ghanayi usiku na mhanya.
Zgowero ili lakuziwizga ni dango lakutovwira kujikanizga panji kujinola tunyakhe pa umoyo mwakuti mitima yithu pamoza na maghanoghano ghithu vyose vitumphuskike nakuwa pamoza na Chiuta. Ntheula zgowero panji dango ili lakujinola panji kuziwizga likutovwira ise pakulimbana na kuthereska makola uheni na Satana.
3. LUSUNGU
Pa umaliro ndalama panji vyakulya panji vyakumwa panji vinthu viri vyose ivyo tasunga na kusanga pakuziwizga panji pa kujinola tikovwira navyo wakavu na wakusuzgika ngani wana walanda na vyokolo mu milimo yithu ya lusungu. Ichi chikutisambizga mtima wakujiluwa na kovwira wanyithu. Tawina Malawi tikuchemeka kuti chilimika ichi cha visankho tisankhe walongozgi wekha awo mbakwiziska pakati pithu umoza, ulunji, mtende na chitukuko mu chalo chithu.
Tileke kupereka chalo chithu ku walongozgi waheni wene awo wakupwererako chala na visuzgo vya wakavu wanandi mu vikaya vithu ndiposo awo wali nambunu, panji wakutangwanikira kujisambazga iwo wekha nakujiwunjikira katundu munandi. Tiyeni tiwe maso ndipo tileke kupusikika na walongozgi awo wakupanga mapangano gha utesi nesi mapangano agho wakutondeka kughafiska. Walongozgi wanyakhe wakupusika wanthu kuti wasambazgenge kwambula kugwira ntchito.
PASAKA
Pasaka wa wakhristu wakufumira ku Pasaka la Wayuda cheneicho ni chaka chakukumbukira umo Wayuda wakathaskikira na kufuma mu uzga wawo waku Egipito. Wa Yuda wakachita chaka ichi usiku apo mwezi ukawoneka kwamsuma pa zula la 14 la mwezi wa Abib (wene uwo pamanyuma ukamanyikwa kuti Nisan). Pa kuyambirira wa Yuda wakaperekanga kwa Yahwe sembe ya mwana-mberere mwanalume panji mwana wa mbuzi mwanalume wakubabika chaka chenechicho kweni wawe wambula kalema (Ex. 12: 3-6) na wambula kuphyolekapo chiwangwa (Nm 9:12) mwakuti vituwisko vikhirire pa miskambo ya viweto vyawo.
Ndopa za mwanamberere panji mwana wa mbuzi wakukomeka yula zikaphakika pa mphanjizgo za miryango ngani chimanyikwiro cha kuvikiririka. Ndipo nyama yakhe pamoza na vibama vyambula mtupo vikalyekanga mwaluwiro-luwiro.
Pa Chaka cha Pasaka WaYuda wakakumbukiranga kuwomboleka kwawo kwa kale pera chala, kweni wakawerezgangaso pa nyengo ya sono vyose vira Yaweh wakawachitira pakutuma Mungelo mweneuyo wakajumphirira nyumba za wa yuda na kukoma wana wauwere wose wa munyumba zawa Egipito. Ntheula wa Yuda wakachitanga chaka ichi kuthuwuska ntchito zikulu zira Chiuta wakawachitira pera chala kweniso kuzizgola ntchito zikulu zira kuwa mu umoyo withu sono kuti nase zitiwombole na kuzgoka chimanyikwiro cha umoza wa mtundu withu.
Mu Chipangano cha lero, Yesu nayo wakuchita chaka cha Pasaka pambere wandanjire mu visuzgo na nyifwa. Pa chakulya Iyo wakatola chibama na kuchizgola kuwa thupi lakhe. Ndipo wakatolaso nkhombo ya vinyo na kuzgola vinyo kuwa ndopa zakhe zakuthikira wanandi kuti waponoskeke. Na ivi Yesu wakachita, Iyo mwene wakajizgola kuwa mwana-mberere muphya ndipo wa Pasaka liphya mweneuyo nyifwa yakhe yikutiwombola na kutifumya mu uzga wakwananga wa chalo ichi na kutinjizga mu Ufumu wa Wawiske wakhe (Jn 13:1).
Pasaka la wakhristu sono ni chaka cha Pasaka la Yesu mweneuyo wakufuma mu nyifwa na kunjira mu umoyo wamuyirayira. Pakuti Yesu wakawuka ku wakufwa pa zuwa la kudanga la Sabata ilo ni Sabata, wakhristu nawo lekani wakuwungana na kuchita chaka pa zuwa leneili la kudanga mu Sabata la wa Yuda kuti nawo wawike mu umoyo wawo sono vira Yesu wakachita pakunjira mu umoyo wamuyirayira. Kale wanthu waku Roma wakachemanga zuwa leneili “The Day of the Sun” (panji Sun-Day). Wakhristu ndiwo wakazgola zuwa lene ili kuwa “Zuwa la Fumu” (the Day of the Lord – Rev. 1:10).
Pasaka ipo ni chaka chakuzirwa kwakuluska kwa wa Yuda na wakhristu. Chaka ichi chikuwawovwira kuchonga umoyo wawo mwakuti ukozgane na chaka icho wakukondwerera na kuchizgola kuwa chipya. Pakuwa yumoza na Khristu mu Ukaristiya, Pasaka yula wakuwuskira wakhristu muchanya kuti wawe na chigomezgo chakukumana na Yesu pakwiza kwakhe kachiwiri (Pa umaliro wachalo – 1Cor. 11:26). Pa Chisulo Chituwa wakhristu wakutchezera Usiku Utuwa kusambira mbiri yose ya chiponosko chithu, ndipo Wakatekumeni wakusokeka wakubatizika na kuzgoka wanthu wa Chiuta pakuti ubatizo nchimanyikwiro cha kufwa ku zakwananga zawo na kuwukiraso ku umoyo upya;
Ndipo wakupokera Ukaristiya. Ntheula Pasaka la wakhristu likuchiska mu khristu wali yose kulawiska makola kunthazi kuti wakapokere vya muchindindi vya Pasaka mweneumo wamukukumana na Fumu mu visuzgo, nyifwa na kuwuka kwakhe ku wakufwa. Ntheula Pasaka la wakhristu nadi nchiyambi cha ulendo wakuluta ku Chiphikiro cha kuchanya.
VISANKHO VYAPATATU IVYO TIWENGE NAVYO
Visankho vya mitundu yitatu ivyo vikwiza vizamupereka mwawi kwa munthu yose wakulembeska voti wakusankhira Ward Councillor, Mwimiriri wa Constituency ku Mphala ya Malango ndipo Prezidenti wa chalo. Ipo sono nchakuzirwa kulongosolapo na kunjirikizganapo twakukhumbikwira twakuzirwa pakusankha munthu uyo takhumba na visankho vithu.
KUSANKHA WIMIRIRI WITHU
Fundo izi ni zakuzirwa kutiwovwira ise kumanya mwimiriri muweme ku ward (khansalala), constituency (mwimiriri ku mphala ya malango), na charo (pulezidenti)
• Khansalala wakwenera kumanyikwa mu chigawa chake, wimiri wa mphala ya malango wamanyikwe mu vigawa vyawo.
• Khansalala wakwenera kumanya ivyo wanthu wakusowerwa mu chigawa chake.
• Khasalala, mwimiriri wakumphala ya malango, na pulezidenti wakwenera kuwa wachigawa icho wakukhumba kulongozga.
• Wose awa wakwenerera kuwa na khumbiro lakuwowvira wakavu na awo charo chikuwagega.
• Waleke kupangana na wanthu vinthu ivyo wangafwiska chara, kweni ivyo vekha wangafiska kwakuyana na mulimo wawo
• Walongole kuti wangagomezgeka ndipo kuti wakukhumba kutewetera wanthu
• Walongole ivi apo wakulongosola fundo zakukopera wanthu kuti wali na chilato chakusintha malo agho wakukhalako kweniso charo kuti chitukuke.
KULONGOSOLA MA UDINDO AGHA
Khansalala ni munthu uyo wakusoleka kuyimilira wanthu council kwa DC panyake ku msumba. Khansalala wakukhala mukati mwa wanthu ndipo wakukhwaskika na umoyo wa wanthu, nakuwatewetera.
UDINDO WA KHANSALALA NA NTCHITO ZAKE
• Kuyimirira wanthu wa mu chigawa chake ku council ndipo kuyegha ivyo council yingawovwirapo
• Kupanga ndondomeko za chitukuko nakuzipereka ku council
• Kudumbirana na wimiriri wa mphala ya malango kuti wawoneskeske kuti wanthu wakupokera wovwiri wakukwanira kufuma ku boma; magesi, uvikiriri, na kuwovwirika pa visuzgo.
• Kuoneskeska kuti chuma cha council chikuyenda makora ndipo wanthu wakupika ivyo council yikwenera kupereka kwa iwo, ndiposo kuwoneseska kuti vinthu vyose vya ku council vikuchitika pakweru, nakupereka ku wanthu ivyo mphala ya council yakoreranako.
MWIMIRIRI WA MPHALA YA MALANGO
Mwimiriri wa mphala ya malango ni munthu uyo wakuyimilira chigawa icho chikuchemeka kuti constituency (chigawa chakupanga ma ward ghawiri ku mizi, panyake ghanandiko mu town). Muno mu Malawi tili na maconstituency 193, icho chikung’anamula kuti tili na wimiriri 193 ku mphala ya malango.
NTCHITO ZA WIMIRIRI WA KU MPHALA YA MALANGO NI IZI;
• kuyimilira wanthu wa mu chigawa chake ku mphala ya malango pakukapereka ivyo wanthu wakukhumba ivyo vikulira wovwiri wa boma, ndiposo kukapereka ku wanthu awo wakuwayimilira ivyo mphala yakoreranako.
• Kuyimilira wanthu pa ivyo wakukhumba pa charo cha msuma.
• Kulawiska ntchito za boma kwizira mu mawupu gha mphala ya malango
• Kudumbiskana ku mphala ya malango nakupanga malango ghakwendeskera chalo.
MULONGOZGI WA CHALO
Mulongozgi wa chalo ni mulongozgi wa wose uyo wakupika mazaza ghakwendeskera chalo. Uwu ndiwo udindo ukulu chomene mu chalo chithu uwo uli na mazaza ghakulongozga na kuyendeska chalo.
NTCHITO ZA MULONGOZGI WA CHALO
• Kuyimilira wanthu wose mu chalo
• Kuzomerezga malango agho ghapangika na mphala ya malango
• Kupereka ulongozgi wa mu charo
• Kulongozga ntchandamira zitatu za boma; mphala ya malango, nduna za boma, na ma khoti.
• Kulongozga chalo na boma
FUNDO ZAKUKHUMBIKIRA PAKUTOLAPO LWANDE PA VISOLA VYA PATATU
KASI TIVOTE ULI?
• Pazamuwa mapepala ghatatu ghakuponyela voti; ya mlongozgi wa chalo, mwimiliri wa mphala ya malango, na khansalala
• Chongani ma pepala ghose ghatatu, pa pepala liri lose muchonge uyo mwasola.
• Kuchonga wanandi pa pepala limoza kuzamupangiska kuti pepala lila liwe lambula ntchito.
FUNDO ZINYAKE ZAKUZIRWA
a. Awo wakusola ma khansala wamanye makora mphaka za vigawa vyawo mwakuti waleke kusola khansala wa chigawa chinyake apo uyo wakukhumba palije pa pepala.
b. Pali vigawa viwiri (wards) mu maconstituency gha ku mizi kupatula ghachoko pera agho ghali mu ma town.
c. Wanthu wose awo walembeska walutenge ku maungano ghose ghakunyengelera wanthu kuti wawasole.
d. Wanthu wamanye makora ntchito za ma khansala, wimiriri wa ku mphala ya malango, na mlongozgi wa chalo mwakuti waleke kutimbanizgika na mapangano gha utesi.
e. Tileke kuwona uko munthu wakusopa na mtundu wake pala tikusora mwimiriri wa mphala ya malango na mlongozgi wa chalo.
f. Tipanikizge kuti ni nyengo zose yayi kuti munthu wa mtundu withu, uyo tikusopa naye, panyake tikufumira chigawa chimoza ndiyo wangalongozga makora wanthu kuluska waliyose.
g. Tikukumbuskika kusola walongozgi awo wangasintha umoyo withu, chuma chithu, ndale zithu na ukhaliro withu.
h. Tikwenera kuopa Chiuta nakugomezga iye kuti watilongozge pachisola chithu
i. Tisole walongozgi awo wakukhumba kutukura Malawi na nthowa ziwemi zakuchitira ndale.
9th MARCH, 2014: SABATA YAKWAMBA MU LENTI
1. MUTU: KUGWIRISKA NTCHITO MAKORA WANAGNWA UNO CHIUTCA WAKUTIPA
MALONJE
Muchitemwano chake chambura mphaka fumu Chiuta wakatilenga ise na mahara na wanangwa. Muchiwazgo chakwamba tikupulika kuti wasekuru withu wakatondeka kugwiriska ntchito makora wanangwa uwo Chiuta wakawapa, wakawapa wakatondeka kupulikira Chiiuta ntheura wakananga pakurya chipaso chakukanizgika mu mumnda wa Edeni. Apo wasekuru withu wakatondeka Yesu wakathereska kwananga na viyezgo vya satana pakuti chakurya cha Fumu Yesu chikawa kuchita khumbo la wawiske. Ntchakuzirwa kuti tose tithere ku khumbo la Chiuta. Chimwemwe na mtende wenecho wukufuma ku kupulika na kufiska mazgo gha Chiuta. Kuleka kupulikira kukubaba icho mazgo gha Chiuta ghakut “kuwa nkhule” ndiko kutinkhizga kufuma ku wuzirwi wa munthu kuluta pa mlingo wa vinyama. Kuwa patekha kulije malo mu chiponosko cha Chiuta.
2. KUPULIKISKA MAZGO CHA MUHANYA UNO
Mazgo ghakwamba : Gen 2 : 7 – 9 , 3 : 1 – 7.
a) Apo Chiuta wakalenga munthu muchikozgo chake, Chiuta wakakhumba kulongola uzirwi wa munthu pachanya pa vilengiwa vyose.
b) Chiuta wakakhumbanga kuti munthu waliyose wawe mwanangwa na wakufwasa kweni ngandi chilengiwa wanangwa wakhe wuna mphaka. Chiuta yekha ndiye khuni la umoyo na khuni la umanyi wa viwemi na viheni kumanya uwemi na wuheni kukulongola Chiuta yekha ndiyo wakumanya vyose.
c) Viyezgo vikuyezga nkhongono zithu, kuperewera kwithu chara. Kasi tingayowoya kuti njoka yikayezga wamakazi pakuti ndiyo wakawa na mahara ghanandi panji wakawa wakusambira luwiro?
d) Njoka yikutoleka kuti njichenjezi chifukwa chakuti:
(i) Kukokhomora chikumba chakhe kukongola kuviweka kwake kwa umoyo wakuyirayira
(ii) Yikwenda mwakachetechete nakuluma kwambula mwakubuchizga
(iii) Yikutayira masumbi ghanandi
e) Kwananga kwagona pakutimbanizga unenesko wa Chiuta kuluta ku utesi. Unenesko wake ngwakuti mahara agho Adam na Eva wakasanga pakurya chipaso chakukanizgika ni kuwankhule na soni.
SALIMO 50 : 3 – 6, 12 – 14, 17
Tose ndise wakwananga awo wakupenja chigowokero cha Chiuta. Pala talapa, Chiuta ngwakunozgeka kutigowokera chifukwa cha lusungu lwake lwambula mphaka.
MAZGO GHA CHIWIRI : WAROMA 5 : 12 -19.
Paulo mutuwa wakupambaniska pakweru Adamu na Fumu Yesu. Kwizira mu kupulikira Fumu yithu Yesu wakathereska kwananga na nyifwa iyo yikiza na kuleka kupulikira kwa Adamu. Mwa Yesu, nyifwa yapereka nthowa ku umoyo.
UTHENGA WUWEME : MATEYU 4 : 1 -11
a) Yesu ni Mozesi mupya uyo wakukhazikiska Israyele mupya.
(i) Ngandi umo wana wa Israyeli wakanjirira mumapopa wati wajumpha Nyanja yiswesi Yesu wakuluta ku mapopa wati wabatizika mu Yordani
(ii) Ngandi umo wana wa Israyeli wakatolera vilimika 40 mu mapopa pamberi wandanjire mu charo chaphangano, Yesu wakatora mazuwa 40 muhanya na usiku mumapopa pambere wandayambe wutumiki wake wa chiponosko
(iii) Ngandi umo wana waIsrayele wakayezgekera mu mapopa, Yesu wakakumana na viyezgo mu mapopa.
b) CHIYEZGO CHAKWAMBA :
chigolo
Satana wakuyezga Yesu kuti wamanyikwe posepose (watchuke) pakupangas chakurya kuti chisangikenge kwambula kusuzgha kwa iye ngandi nthowa yakukopera wanthu (campaign). Yesu wakathera chara kuchiyezgo ichi wakazgora pakubwerekera mazgo gha mu marango gha chiwiri (Deuteronomy 8 : 3) “Munthu walive kumanya kuwuma na chakurya pera kweni na mazgo ghose agho Chiuta wakuyowoya.”
c) CHIYEZGO CHACHIWIRI
Minthondwe.
Satana wakuyezga yesu kuti wajiwoneske. Yesu wajiponye pasi kufuma pa msonje wa nyumba ya Chiuta pakuti Salimo 91:11 likusimikizga vya chivikiriro cha Chiuta pa iye. Pala waleka kupweteka,wanthu wamuzgorenge kuwa Messiah. Pakugwiriska ntchito marango gha chiwiri (Deuteronomy 6:16 Yesu wakumuvumbuskqa satana kuti mazgo gha Chiuta ghakuti “Ungayezganga Fumu Chiuta wako”.
d) CHIYEZGO CHACHITATU
VIKOZGO
Kujitora kuwa fumu ya charo chose cha pasi satana wakusachizga kuti Yesu wamusindamira na kumulambira mwakuti iye satana wamupe Yesu ulongozgi wa charo. Kugwiriska ntchito marango gha chiwiri (Deuteronomy 6:13 Yesu wakuphala yakweru kuti “ulambirenge Fumu Chiuta wako, na kumutewetera iyo yekha.”
3. VISAMBIZGO
a) Kupulikira ntchisisi cha chimwemwe na mtende wa mu mtima. Kupulikira kwenecho kwagona pa kulikira na kuchita khumbo la Chiuta.
b) Munthu waliyose wakukumana na viyengo pa makani gha kuchita vinthu vyose wekha kujikuzga na kuwa na mazaza. Tiyeni tisankhe nthowa ya chitemwa na uteweti; Yesu ni nthowa yeniyeni.
c) Kumanya na kufiska mazgo gha Chiuta kukutcheriska viyezgo. Tiyeni tiwe charo chikuwopa Chiuta pakujintha umoyo withu pakupulika na kufiska mazgo gha Chiuta.
4. VISAMBIZGO KUFUMA MU MAKALATA GHA WA EPISIKOPI
a) Chimwemwe chenecho chikusangika nyengo zose zakupanikizga kuti tilikulengeka mu chikozgo cha Chiuta nakukhala ngati ni wana wa Chiuta. {“Tingazenga wuli charo cha kukondwa” 20th March 1961”}
b) Chilato cha Malawi mupya na umo chikulongosolekera mu sumu ya fuko lithu, “chikukhozgeka makora ghene na chipulikano mu lusungu lwa Chiuta. Wasekuru withu wakadidimizgapo kuti Malawi ni charo chakopa Chiuta. Ipo vigomezgo vithu vilato vithu na maloto yithu ghakunthazi umo charo chithu chikwenera kuwira ghakwenera kugona pa chipulikano mwa Chiuta ndipo ghakweneraso kulongozgeka na khumbo la Chiuta kuti umoyo wa ise tawanthu muno mu charo uwe uweme.” (kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1st December, 2013, p. 3)
c) Pali fundo zakugongoweska pakati pithu izo zikuthuska kaghanaghaniro ka charo icho ntchakuwa pachekha na kumuwika kutali Chiuta na kupanga wanthu kuti wagomezgenge mahara ghawo na kujisankhira wekha icho tchiweme na chiheni (kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withvu 1st December, 2013 . P. 9)
d) Ntchakwenerera kuti pa virimika 50, mwina Malawi waliyose wakondwenge na ukhaliro uweme umwo wakwiza pakunwekera uweme wa wanthu wose. Ntchito yikuru panthazi zithu njakuti tiwone umo tapenjera wovwiri wa Chiuta pakukwaniriska vilato vithu. Tikaymba na loto la Malawi uyo ngwakujiwusa yekha pa makani gha ndale na vya chuma na wovwiri wa Chiuta, tileke kuyezga kufiska loto ili kwambula wovwiri wa Chiuta (kukhozga ulato wa ikvyo tikunwekera mu umoyo withu 1st December, 2013 . P 18)
5. FUNDO ZA KULANGULUKAPO
a) Kasi lufula lwa uzirwi withu pachanya pa vilengiwa vyose nivichi?
b) Kasi tikusambira visambizgo wuli pakukoleranako pakati pa wanangwa na kupulikira Chiuta kufuma mumakani gha mu munda wa Edeni?
c) Kasi wasekuru withu wakaloskanga vichi pa makani gha charo chithu na chipulikano chithu mwa Chiuta?
d) Kasi mungapereka viyezgerero pa malango, zifundo na vyakuchitika ivyo vikulongola kuti wina Malawi wataya ivyo wasekuru withu wakaloskanga na kukoleranako kwake na chipulikano chithu mwa Chiuta?
e) Ni pamakani ngani agho tingayowoya kuti virimika 50 vya wanangwa mu Malawi vyaphindulira wina Malawi?
f) Kasi wanthu wali mphani pa kususkana pa makani gha kufumiska nthumbo, kutolana kwa wanalume wekha wekha panji wanakazi wekhawekha, kuthuwuska vinthu vya unthu ivyo vikulongola, ngandi Adamu, kuti muwiro withu wukupenja wanangwa wambula mphaka?
g) Pakukoleranako na ivyo wasekuru withu wakaloskanga kasi mbalongozgi wamtundu wuli awo tikwenera kusankha pa visola vya patatu ivyo vikwiza?
h) Ngambina Malawi, kasi tinyatulapo lwande wuli pakuwoneseska kuti Malawi wakusunga chilato chakhe chakuti wawe wakopa Chiuta?
16TH MARCH, 2014 : SABATA YA CHIWIRI MULENJI
1. MUTU : WULENDO KU NTHAZI.
MALONJE
Kuti tisange vilato vithu, tikwenera kukhwasana wanyithu. Ulendo wa Abrahamu wakuluta ku chara cha kenani wukawa wakuti wumphindulirenge wanyakhe. Kwizira mwa Abrahamu, wanthu wose wamucharo wasangenge vitumbiko. Ntheura pera ulendo wa fumu Yesu kuluta ku yerusalemu, ivyo wakadumbiskana para chisko chake chikasinthika vizenge na chiponosko ku charo chose chapasi.
2. KUPULIKISKA MAZGO GHA MUHANYA UNO.
MAZGO GHA KWAMBA: GEN 12 : 1 – 4
a) Chiuta wakachuma Abrahamu kuti waleke chivikiliro cha charo chakukwakhe na kusida ivyo wakavimanyanga, vyakuvikilirika na umoyo wa ndondomeko yiweme wa charo chakukwakhe;
b) Paumaliro chipulikano cha Abrahamu na kujiperekakwake kuluta ku charo chachilendo kuwongekenge na kupereka vitumbiko ku vyaro vyose vyapasi
c) Nangawuli chikawa chakusuzga kwa iye, Abrahamu wakagomezga na kupulikira Chiuta.
SALIMO 32 : 4 – 5, 18 – 20, 22
Salimo ili likulumba kugomezgeka kwa Chiuta iyo ni ntchindamira ya chigomezgo Chiuta maphangano gha Chiuta na chisimikizgo chitau mu chitemwano cha Chiuta.
MAZGO GHA CHIWIRI 2 Timote 1 : 8 – 10
a) Paulo mutuwa kuchiska kulimbikiska Timote kuti wapokerere vipsyo vyose ivyo vikwiza phalazga uthenga uweme;
b) Ntchimo ya Chiuta ni chawanangwa chiwemi icho chikuvumbura ndondomeko zake zamuyirayira uyo wakupokera chawanangwa cha ntheura ichi wakwenera kukiwaska wanyakhe mwa padera.
UTHENGA UWEME
Mateyu 17 : 7 -19
Mu Yerusalemu Yesu wamupereka ivyo charo chikukhumba kwizira mu visuzgo na nyifwa yakhe pa mphinjika kweni nyifwa yakhe yikutauwuskika mu kuvivya na uchindami.
a) Chisko cha Fumu Yesu chikusinthika pa nthazi pa Petulo, Yakobe na Yohane wene awo wamkumuwonaso mu visuzgo vikulu mu munda wa Gethsemane
b) Lupiri ni malo ghakukumanapo na Chiuta.
i. Ntchemo ya Mozesi na kupokera malango khumi pa phiri la Sinayi
ii. Eliya watiwachimbira wupo wa Jezebel wakukhumba kumukoma wakaluta ku phiri la Sinayi uko waka kumana na Chiuta.
iii. Chiyezgo cha fumu Yesu chawumaliro chikachitikira gha lupiri.
iv. Uphalazgi wa F umu Yesu pa lupiri
v. Kungeska wanthu vikwi vinkhonde (5, 000)
vi. Fumu Yesu kulayilana na wasambiri wake.
c) Mozesi wakwimilira malango, Eliya kwimilira zintchimi. Malang o na zintchimi vikupanga chipangano chakale (OT) pakuyoyeskana na Yesu, Mozesi na Eliya wakulungola kuti Yesu wakukwaniliska chipangano chakale{OT}.
d) Lizgo likafuma mubingu lakuphala kuti Yesu ni Mwana wa Chiuta wakutemweka.Timupulikilenge. Vyakale Vyamala. Tiyeni tiyambe vipya.
VISAMBIZGO
a) Ngani Abrahamu njirani mu malo ghachilendo pakugomezga Chiuta, lekani maghano-ghano ghakale, nkhalo na kuchita vinthu vinandi, kugawana makopala, kupanga vipani vya mbula fundo zenecho. Walongozgi awo wakutondeke kulawiska kuntha, wachigolo,wankhungu,watesi na wakutuka.
b) Yambani, vipya, gomezgani mwa Chiuta, ndipo mzenge Malawi mupya. Wonani uwemi wa wanyinu na kuwa na mtima wakukoleranako. Njilani mumalo ghapya, lekani kuleka ku khala pamoza na wanyinu, tandazgani nakukhozgera uwemi wa wanthu wose.
c) Ngani Timote,tiyeni tiphalazge na kuwa wakaboni wa Uthenga Uwemi kwambula soni na wofi. Tiyeni tiyezge kusintha kaghanaghaniro ka wanthu. Tiyeni tiwangweruske wanthu kuti waleke kutola wanyawo ngeti ni matanda ghakukwererapo pa ntchito zawo za ndyale.
d) Ngani umo chisko cha Yesu chikasinthikira pa lupiri, tiyeni tisinthe maghanoghano ghithu, mitima na kendeskero ka chalo chithu. Tiyeni tifumiskepo walongozgi awo wakuchighanaghanira chalo uheni. Umoyo ni ulendo wa wekha chala, zomerezgani wazengezgani winu kupokera vituwisko kufuma kwa imwe. Zizipizgani visuzgo nakutaya mtima kwinu kuti wanyinu wasange uwemi. Lekani kulawiska chomene chomene pa wanangwa winu kweni pa udindo winu.
e) Eklezia ni wana wa Chiuta wakutemweka mu nyengo zasono. Tiyeni tilondezge ivyo Waepisikopi withu wakhala wakutisambizga kukhwaskana nakendeskero ka Boma apo wanthu wakutolapo lwande{Democracy}. Visopo vilongozge umoyo withu. Tikupokera Mazgo gha Chiuta na Ukalestiya kuti tilere umoyo withu pera chara kweniso umoyo wa wanyithu.
f) Kupambana na Petulo uyo wakapanikizganga chara icho chikachitikanga lekani wakakhumbanga kuti walutilire kukhala pa lupiri, tiyeni tilutilire munthazi.
4. VISAMBIZGO KUFUMA MU MAKALATA GHA WAEPISIKOPI
a) Nga ni ntchemo ya Abrahamu yakusida charo chakukwake, nakusintha kwa chisko cha Fumu Yesu Waepisikopi wakuwona visola vya patatu ivyo vikwiza ngani nyengo yakuzirwa. “Kwakuyana nakulimbikira kwithu kweniso na kujipereka kwa awo wasolekenge tingataya mwawi wakubowozga na kukhozga vya kunwekera vithu panji tingachita makola. {Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1st December 2013, p.14}
b) Visola vya patatu ivyo vikwiza vikutipa mwawi wukulu wakukhozgera ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu. Ichi chikulira kuchita visola mu wanangwa, mtende, na kukhorweska, na kusola walongozgi ngani Abrahamu na Fumu Yesu awo wanakhumbiro la kujipereka ndipo wana chakulata chiweme chakusinthira charo chithu ichi. {Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1st December 2013, p.1}
c) Ntchakukwanira charo kuwa na wulongozgi wuweme pala wukuleka kudangizgika na kulongozgeka na fundo zakutukula charo chamsuma. Vitukuko vinyake ivyo vikuyambika na ndondomeko zake ni nvya charo chamsuma ndipo ni vyakusinthiska vinthu ipo ntchakwenerera kufumiskako wuwiro wa vipani vya ndyale ku vitukuko mwakuti vilutilire na boma ili lose ilo lingawapo. {Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1st December 2013, p.11}
5. FUNDO ZA KULANGULUKAPO
a} Kasi chipulikano chithu chingawovwira wuli kusintha charo chithu?
b} Ngani ulendo wa Abrahamu kufuma ku Harani kuluta ku Kenani ndiposo ulendo wa Fumu Yesu kufuma ku Galileya kuluta ku Yerusalemu kukiza na vituwisko pa charo chose cha pano pasi, Kasi tingawoneseska wuli kuti tasola walongozgi awo wizenge na vituwisko pa charo chithu cha Malawi?
c} Ngani umo mulimo wa Mozesi na Eliya wukafiskira mwa Yesu, kasi tingachitachi kuti tipangiske machitiro ghaweme, fundo na ndondomeko zakukwezera charo vilutilire?
d} Ngani Abrahamu uyo wakachemeka kusida wuvikiliri wacharo chakukwake, Kasi tingapanikizga wuli walongozgi awo mbakujipere kwa msuma chifukwa cha wuweme wa charo chino?]
23rd MARCH 2014: SABATA YA CHITATU MU LENTI
1. MUTU: Umoyo wamusuma pa kubowozgaso chilato cha Malawi uyo tikhukhumba.
MALONJE
– Maji agho ghalewenda gha kulongola umoyo. Ngandi umo Yesu wakangweluskira, na kuwovwirira kubowozgaso na kusintha .kuzgora mwanakazi wankhalo yiheni uyo wakiza kuzakanegha maji pachitsime kuti wawe kaboni wa uthenga uweme ndiposo kuti waguzire wazengezgani wake ku chiponosko, tiyeni nase tiguzire wanyithu kwa Yesu pakumumanya, kumutemwa, kumulondezga na kwenda mumalwayo yake Yesu.
2. KUPULIKISKA MAZGO GHA MUHANYA UNO.
CHIWAZGO CHAKWAMBA
Kufuma 17: 3-7
Pula wana wa Israyeli wakasowa maji mumapopa, wakalira kwa Chiuta ndipo Chiuta ndipo Chiuta wakapa maji kufuma ku jalawe.
SALIMO: 94:1-2, 6-9
Tiyeni tileke kunonofya mtima yithu, tiyeni tiwe wanthu wakupulikira. Wakutumbikika ni munthu uyo wakupulika mazgo gha Chiuta na kughafiska.
CHIWAZGO CHACHIWIRI
WAROMA 5: 1,5-8
Mtende na chigomezgo vikukhorwesa nyota yithu yamumzimu. Chiuta wakutipa maji gha umoyo mwa Yesu uyo tikumumnanya mwa Mzimu Mutuwa.
UTHENGA UWEME
YOHANE 4:5-42
a. Apo Yesu wakapempha maji kufuma ku mwanakazi mu Samariya, mwanakazi yula wakazizwa chifukwa:
i. waYuda na wa Samaliya wakwenderananga chara wakatinkhananga.
ii. Palive musambizi (Rabbi) uyo wakayowoyapo na mwanakazi pakweru/pamzinda.
b. Pakungweluskika kuti Yesu wakupempha maji gha umoyo, mwanakazi wakapempha maji agha. Wakawovwirika kuti wajibowozge iye yekha apo Yesu wakamufumba kuti wakacheme mwanalume wakhe. Mwanakazi yula wakachichizgika kuti wapanikizgike umoyo wakhe wakale wakwananga ndipo wakapanikizgikaso kuti Yesu ni muprofeti/ ncthimi/ Mesiya. Mwaluwiro wakasintha ivyo wakadumbiskananga kuluta kumalo ghakusoperapo. Apo Yesu wakulongosola kuti kusopa kwenecho ni mu mzimu na mu unenesko, mwanakazi yula wakayowoya luwiro kuti Mesiya wazamuvumbura vyose ivi.
c. Apo Fumu Yesu wakajivumbula kuti iye ni Mesiya, mwanakazi yula wakachisida penepara chiwiya chake cha maji ndipo wakachimbira kukachema wazengezgani wakhe kuti wazakakumane na Yesu. Yesu wati wakhala nawo kwa mazuwa ghanji, wanthu wa mumsumba wula wakamuzomera Yesu kuwa mtaski wa charo.
3. VISAMBIZGO
a. Yesu wakiza kuti waphemaniske wanthu na Chiuta wanthu wose wamucharo chapasi kweniso kunozga ubale pakati pa mwanalume na mwanakazi.
b. Ngandi mwanakazi yula, nasi tkumanya/ kupanikizga Yesu pachoko pachoko.
i. Munthu wanyota wakupempha maji.
ii. Munthu wakuzirwa
iii. Muprofeti / ntchimi
iv. Mesiya
v. Mutaski wa charo
c. Yesu wakulondezga vinthu ivi (modus operandi)
i. Wakutola munthu umo waliri
ii. Wakuwapanikizgira na uzirwi wawo
iii. Wakuwa-zgora kuwa wanthu wapsya
iv. Wakuwazgora kuwa wana wa Chiuta.
d. Yesu wakutovwira kuti tijibowozge ise tekha na kusanga chilato chipsya
e. Tikwenera kuzgoka wanthu wapsya kuti tichite ichi tikwenera.
i. Kuleka kaghanaghaniro kakale
ii. Tileke ukhaliro wakugomezga wanyithu
iii. Tigawane na wanyiothu visisi vithu, vimwemwe na vilato
iv. Ticheme wanthu ku umoyo wenecho, chitukuko cha chisanisani,vimwemwe, mtende naumoyo wamusuma.
4. VISAMBIZGO KUFUMA MU MA KALATA GHA WA EPISIKOPI
Apo tikayamba ulendo wakuluta ku wanangwa wakujiwusa tekha, tikalota kwiziska muwiro wakuchitira vinthu vyose pamoza, kutumbika wanangwa wa munthu, fundo za ndale na malango ghakovwira kukwera kwa umoyo wa wanthu na chuma. (kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1st December, 2013 P.3)
Wina Malawi wakakhumbanga charo chakutukuka pa vya ndale na vya chuma. Chilato ichi chikusangika na kulongosoleka mu sumu ya fuko lithu. (kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1stDecember, 2013 p3)
Mukalata wawo uyo wakapereka pa 29th October, 1960, wupu wa Episikopi wachikatolika muno mu Malawi wukati: Kweni ni udindo withu kupharazga kuwanthu wose malango gha Chiuta apo ukhaliro wose wa wanthu ukwenera kezengeka ndiposo na kuvikirira wanangwa wa munthu waliyose uwo ulikuperekeka kwa munthu waliyose na Chiuta ndipo wene uwo palijie mulongozgi uyo wanga ufumiskako kwa wanthu wake. kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1stDecember, 2013 p3)
Apo tikugawana na kuwerezga vilato na khumbiro la wina Malawi na kuchiska wakhristu wachikatolika kuti watolengepo lwande pavya ndale kwambura kutemwera chipani chimoza, ise tikulongozga icho chekha chikukoleranako na fundo za lunsungu na mtendere. {Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1stDecember, 2013 p4)
Chilato chawasekuru withu ntchigawa chambiri yakupanga Malawi ndipo chilutilirenge kuwa chinthu chakutikumbuska kuti titole maudindo ghithu ghakwenerera. kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1stDecember, 2013 p5)
5. FUNDO IZO TINGALANGULUKAPO
Pa 20th May wina Malawi wizamuwa na mwawi wakusankha walongozgi awo wazamkulongosola chilato cha charo ichi.
a. Kasi tikutolapo visambizgo wuli pa ulendo wakujibowozgauwo mwanakazi mu Samaliya wakatola?
b. Ngandi umo Yesu wakamusambizgira mwanakazi yula kuti waleke na kutangwanika na malo ghakusoperapo kweni kusopa kwenecho numumzimu na muunenesko, kasi tingawoneseska wuli chipulikano chisinthe mukati mwithu?
c. Kasi ntchilato wuli icho wasekuru withu wakawa nacho icho ise tikenera kubowozgaso ngandi wina Malawi?
d. Kasi wina Malawi wamumizi wakuchimanya chilato ichi?
e. Kasi tingawoneseska uli kuti tasankha walongozgi awo wangasunga chilato ichi cha charo chithu cha Malawi?
f. Kasi wina Malawi wose wangachitachi kuti wagawane chilato chimoza ichi cha Malawi?
g. Muvisankho ivyo vikwiza kasi tingasankha wuli mumzimu na muunenesko?
30TH MARCH 2014. SABATA YACHINAYI MU LENTI
(AMECEA COLLECTIONS SUNDAY)
1. MUTU
KUSANKHA WALONGOZGI WA VILATO VIWEME
MALONJE
Kanandi waka tikusankha umo chinthu chikuwonekera mumaso. Viwazga vya muhanya uno vikutisambizga kuti tilawiskenge mtima wa munthu. Chifukwa chikulu icho muno m’Malawi muliri ukavu wakulutilira ni ubulu pera chara kweni chigolo cha walongozgi. Tiyeni tisankhe walongozgi awo wakuchita vinthu pakweru, awo wakuleka kujiwunjikira wekha, kweni awo wana chilato chakukwezga Malawi.
2. KUPULIKISKA MAZGO GHA MUHANYA UNO.
1 Samuyele 16:1,5,10-13
Wawiske wa Davide, Jese wakapenja mwana wawo Eliabu na wanung’una wakhe awo wakawonekanga wankhongono wakutowa, wavinjeru na wamaluso, Chiuta wakatemwa wambula nkhongono nawakunyozeka, Davide.
Salimo: 22
Waliska waweme wakutolera mberere zawo ku wuchani wakubiriwira nakuzikhutiska na maji kumazga nyota zawo. Pakutola ichi munyengo yithu ya sono, tikwenera kupenja na kusankha walongozgi wa vilato viweme.
CHIWAZGO CHA CHIWIRI
Wa Efeso 5:8-14
Paulo mutuwa wakutichiska kuti tikwenera kusankha ungweru chisi chara. Ungweru wukuwoneka muchikwane-kwane, uweme na unenesko. Ntchito za mdima ni upusikizgi, kwiba , uzaghali na katangale.
UTHENGA UWEME
Yohane 9: 1-41
a. Wasambiri wakufumba pala munthu wakusizgika chifukwa cha kwananga kwakhe panji kwananga kwa wapapi wakhe? Yesu wakuzomerezga chara kaghaghaniro aka.
b. Yesu wakuchizga munthu wachiburumutira pazuwa la sabata. Ichi chikupangiska wafarisis kuti wapenje chifukwa chakumukolera. Paumaliro wakasezga mumpingo wawo munthu uyo wakachizgika chifukwa chakuti wakazomera ktui Yesu ni:
i. Munthu muweme
ii. Ndi ntchimi
iii. Munthu wa Chiuta
iv. Fumu
c. Wabale na wapapi wa munthu uyo wakababika wa chiburumutira wakutondeka kukhalira ukaboni kuti Yesu wamuchizga chifukwa chakuti wakawopanga kusezgeka mu synagogue.
d. Mbiri yikumala mwakugadabula; wachibulumutira wakuwona, wakuwona wakazgoka wachiburumutira.
3. VISAMBIZGO
a. Ngandi kusankhika kwa Davide, pala tikusola walongozgi, tiyeni tilawiske mitima yawo. Mtima ni:
i. Malo ghakusungamo visisi
ii. Umo mukugona unenesko
iii. Tempile la Chiuta
b. Tiyeni tisankhe wanthu waweme, waunenesko. Mtima wukuzula na mdima wukwiza na chigolo, mulomo wukazuzi, katangale, kwiba nakunaga vyuma vya boma, kupenja vinthu vikazuzi ngandi wanalume kutolana wekha wekha na wanakazi ntheura pera(homosexuality) na kulimbikiska kufumiska nthumbo.
c. Timuzomerezge Yesu kuti watichizge nakutijula maso kuti tiwone na kupanikizga walongozgi wambula vilato.
d. Unenesko ukutizgora ise kuwa wanangwa. Tiyeni tiyowoye unenesko. Tiyeni tivumbule maghanoghano ghithu kwambula kopa awo wali mu maudindo.
e. Tiyeni tijule maso gha wanthu kuti wawone walongozgi wambula vilato viweme.
4. VISAMBIZGO KUFUMA KU MA KALATA GHA WA EPISIKOPI
a. Sankhani wanthu wavilato viweme awo pamoza na wanthu awo wakuwalongozga wangapanga ndondomeko ya vya kuchitika yene iyo nja fundo zakulongosoka na nyakuti yingapimika makora wakulawiska ivyo wanthu wakunwekera, wakukhumba na kulata.(kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1stDecember, 2013 p14)
b. Mulongozgi wachilato chiweme wakusintha vinthu mu ukhaliro wa wanthu( kusankga walongozgi withu mu visola ivyo vikwiza 28th December, 2003, p3)
c. Icho boma liweme lingachita ntchakupereka mwawi kuti munthu na uzengizgani wuli wose wutole udindo pa umoyo wawo na kumazga ukavu kwizira mukugwira ntchito. (kutola udindo wa nthazi yithu, kwenda pamoza kuluta ku visola vya 2009 11th May 2008 p14)
5. FUNDO ZAKULANGULUKAPO
a. Kasi viwazgo vya muhanya uno vikutisambizgachi ise pakusankha walongozgi withu?
b. Ntchichi icho chikulongola kuti mulongozgi uyu wana vilato viweme?
c. Kasi tingawoneseska wuli kuti tasola walongozgi wa vilato viweme wenewawo wanga vikilira malango ghakwendeskera charo chithu, kukhozga ivyo malango gha Chiuta ghakuyowoya pa makani gha kutolana kwa wanalume pera panji wanakzi pera, kwiba vyuma vya boma, kulongola pakweru umo tikusangira vyuma na kuphala chuma icho munthu wali nacho pakutola udindo wawulongozgi?
d. Kasi tingawapanikizga wuli walongozgi awo wangakwaniriska ivyo tikwenekera
6th APRIL 2014: SABATA YA CHINKHONDE MU LENTI
1. MUTU
KUSINTHIKA KUFUMA KU NYIFWA KULUTA KU UMOYO
MALONJE
Chipulikano chithu chikutikhwimiska ise kuti nangawuli mathupi ghakufwa, ti?enge ?amoyo kwamuyirayira. Mu Uthenga uwo ta?erenga muhanya uno, pakumuwuskira Lazaro ku umoyo wakati wa?ikika mu dindi mazuwa ghanayi, Yesu wakuwoneska kuti ?adada ?amupa nkhongono zakuwezgera na kuzgorera vipambi vya nyifwa na kuwezgera umoyo.
2. KUPULIKISKA MAZGO GHA MUHANYA UNO
CHIWAZGO CHAKWAMBA: Ezekiyele 37: 12-14
Muprofeti Ezekiyele wakupereka chigomezgo ku ?ina Israyele mu wuzga wawo ku Babeloni, kuti ?awererenge kwawo. Sono ?aku?a ngati mbakufwa kweni ?akwenera kugomezga kuti ?awukengeso. Chiuta wa?apenge umoyo na kuwawezgera kwawo
SALIMA: 129
Tiyeni timugomezge Chiuta nanga masuzgo ghithu ghangakula wuli. Nga ni umo Chiuta wakutitaskira ku chipingo cha nyifwa, ndimo watitaskirengeso ku wukavu na masuzgo ghanyake.
CHIWAZGO CHA CHIWIRI: ?aRoma 8: 8-11
Pala tazuzgika na mzimu wa Yesu Chiuta wazamukutiwuska kuwakufwa ngani umo wakachitira na Yesu.
UTHENGA UWEME: Yohane 11:1-45
{a} Lazaro, Marita na Mariya wakawa wabwezi wa Yesu ndipo apo Yesu wakati wapulika zakuluwara kwa Lazaro kuti wakamuyendera nyengo yeneyiyo yayi. Yesu wakaluta ku Betaniya Lazaro wati wafwa na ku?ikika mu dindi mazuwa ghanayi.
{b}Pakumupokerera Yesu, Marita wakakwe?ekanga na vinthu viwiri mu mtima:-
{i} Kukhumba kumususka Yesu pakuleka kumuwona mubwezi wake mu matenda.
{ii} Chipulikano kuti Chiuta wachitenge chili chose icho Yesu wamupemphenge kuchita.
{c}Apo Yesu wakamusimikizgira Marita kuti Lazaro wawukenge kuwakufwa, Marita wakawoneska chipulikano chakufikapo pakuzomerezga kuti Lazaro wazamukuwuka nadi pazuwa lawumaliro.
{d} Yesu wakavumbula kuti ndiye chiwuka na umoyo. Ichi chikung’anamura kuti Yesu ni Chiuta.
{e} Marita wakazomera kuti Yesu ndiye nadi Mesiya uyo Chiuta wakapangana nase. Chipulikano ichi chikamuyenerereska Yesu kumuwuska Lazaro kuwakufwa.
{f} Sanje ya walongozgi wachi Yuda yikawakhuwirizga kuti wamukome.
3. VISAMBIZGO
{a} Umo Chiuta wakapanganirana na ?aIsrayele kuti ?awapenge umoyo wupya, wapangenge Malawi kuwa mupya.
{b}Pala tazomerezga mzimu wa Chiuta kukhala mwa ise, ise pamoza na walongozgi ?ithu tingawa virwero vyakwiziska kusinthika. Chiuta ni umoyo na chiyambi cha umoyo
{c}Nanga kungafipa chamutundu wuli, nyengo zose matandakucha ghakwiza. Na mwawi uwo tili nawo sono tiyeni tithute muvuchi wawumoyo mucharo chithu.
{d}Apo wakawa wandanjire mu chikaya, nakumuzomerezga Marita kuyowoya vya ku mtima, Yesu wakalongola umo mulongozgi muweme wakwenera kuwira. Mulongozgi waunenesko wakovwira wanthu kuwa wakujisangira wekha pakugwiriska ntchito ivyo wali navyo mwaphindu.
{e}Tiyeni tijisinthe tekha kufuma ku wukavu na kuwa wakusanga pakugwira ntchito mwakulimbikira.
4. VISAMBIZGO KUFUMA MU MAKALA GHA ?AEPISIKOPI
{a} Tikwenera kusankha walongozgi awo wakukhumba, wakulimbikira na awo wangakwaniska kusintha charo chithu{ Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1st December 2013, p.1}
{b}Tileke zgowero lakusintha kwambula kuzgoka.{Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1st December 2013, p.7}
{c}Tikukhumba walongozgi wakutumbika malango, wambula kupenjera dala vifukwa ?anyawo, na kukaka wanthu bwekabweka. ?ambula kugega wanyawo awo wakukhumba kuphalizgana nawo pazisola. Awo wakuleka kugwiriska ntchito wuheni malango pala wanjira mu boma. Awo wakumanya udindo wawo na wamagomezgeko, wakutemwa wuweme wa wose, awo wakuleka kutimbanizga chuma cha gulu chifukwa chakutemwera chipani panji phindu la iwo wene.{Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1st December 2013, p. 7&8}
{d} Tiasnkhe ?alongozgi awo ?akugomezga chomene yayi wovwiri wa vyalo vyakuwalo (kukhozga Ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu. 1st December 2013, 9).
{e} Chalo chino chikukhumba ulongozgi uwemi wakuwona vyamunthazi. {Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1st December 2013, p. 10}
{f} Tisankhe ?alongozgi awo ?akuchiska fundo za chitukuko cha chalo. {Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1st December 2013, p.10}
{g} Mwantheura Chiuta wakuzomerezga ulongozgi, wakula?iska munthazi, wakusintha vinthu, wakuchiska, wakupwerera, wakute?etera, wakuvikirira,wakudangizga uwemi wa ?anthu na kumuwopa Chiuta. {Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1st December 2013, p.10-11}.
{h} Ichi chikulira ulongozgi uwemi uwo ungakwaniska kujinola vyakukhumba vyake chifukwa cha uwemi wawose. {Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1st December 2013, p.11}.
{i} Mlongozgi muwemi wakwenera ku?a: kula?iska kunthazi, mute?eti muwemi,wa chiyelezgero chiwemi, wakopa malango na ivyo dango likulangula, wakuchita vinthu pakwelu, wakuzomera maghano-ghano gha?a nyake na wakopa Chiuta. {Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1st December 2013, p.14-15}
{j}Mlongozgi wakwenera ku?a wakunozgeka kupanga vinthu ku?avipya, kwisiska kusintha kuwemi, kwambula kusintha vinthu kwambula waka kuti visinthe. {Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 1st December 2013, p.15}.
5 FUNDO ZAKULANGULUKAPO
{a} Ngani umo ?aIsrayere ?akasangira umoyo upya pakutaskika ku wuzga, kasi ise tingapereka uli chigomezgo kwa ?ina Malawi awo ?ali muukavu, wakulekakumanya vinthu, awo ?ataya chigomezgo, awo ?akugomezgawovwiri wa?anyawo, awo ?akutemwa kupokera ndalama na ku?etha mawoko?
{b} Kasi chipulikano chithu mwa Yesu ngani Mtaski, mwana wa chiuta wamoyo chingatiwovwira uli ise kusintha umoyo withu?
{c} Kasi tingasambilamo vichi muvisambizga vya?a Episikopi ?ithu pa za ulongozgi wakusintha vinthu?
13TH APRIL;2014 SABATA YA MIKAMA
1.MUTU: KUTHERESKA KWIZIRA MUKUTHERA, KUMUWONA YESU KULI MU ?AKAVU.
MALONJE: Zeru za unthu withu zingapulikiska mwakufikapo yayi kawiro ka chiponosko chithu. Umoyo kwizira mu nyifwa,kuchindikika kwizira mu kulengeskeka, kukwezgeka kwizira mukuyuyurika, kuthereska kwizira mukuthera, chiphemanisko kwizira mukukanika. Yesu kuti wakiza kwizakamaliska masuzgo na nyifwa yayi kwene kutiwoneska umo tichitirenge para tasangana na masuzgo na nyifwa.
2.KUPULIKAKISKA MAZGO GHA MUHANYAUNO
CHIWAZGO CHAKUDANKHA: Yesaya 50: 4-7
Iyi ni sumu ya chitatu ya muzga wa Fumu. Nangauli wakukumana na masuzgo ghanandi, muzga uyu kuti wakutaya chipulikano chake yayi mwa Chiuta.
SALIMO: 21:8-9,17-20,23-24.
Pala takumana na visuzgo tikughanaghana kuti Chiuta watiluwa. Kwene suzgo lilose lili na uwemi wake. Chiuta wakutiyezga mwakuti watikhozge mu chipulikano.
CHIWAZGO CHA CHIWIRI: Wafipi2:6-11
Ngani umo yesu wakajichefyera na kuzgoka muzga uyo wakatifwira pa mphinjika, ndimo nase tijichefyere na kuwa wateweti wa wose.
UTHENGA UWEMI: Mateyo: 26: 14-27,66.
{a} Wanthu walije pakati, muhanyauno wakwimba Hossana, pa Chinkhondi chituwa wazamucherezga kuti mupayikeni.
{b} Yudasi wakamuchemanga Yesu kuti Fumu yayi kweni Musambizgi, kulongola kuti walije chipulikano ndipo wazakumupereka Yesu kuwarwani wake.
{c} Nangauli Wasembe Kayafa mphanyi wakamutaska Yesu, wakawopanga wa Yuda wanyake, Waroma na kulekeskeka ntchito yake. Kumbukirani kuti Kayafa wakazgola Temupile kuwa musika wa viweto vya sembe na kusinthilamo ndalama.
{d} Yesu wakawoneka kuti walije chivikiliro na wakuyuyurika.
{e} Ku mphala ya Pilato walala-wala wakasintha mulandu wa Yesu kufuma ku mlandu wakutuka Chiuta kuwa mlandu wakuukira nakukhumba kukoma walongozgi:
{i} Kupangiska wanthu kuti waukire
{ii} Kuwagongoweska kuti waleke kupereka msonkho
{iii} Wakujichema fumu.
{f} Pilato wakawa wakuchenjera pa ndyale:
{i} Wakamanya kuti mlandu wa Yesu ukawa chipingo
{ii} Wakakhumbanga kumutaska Yesu pakumufumba pala nadi wakawa Fumu yaw a Yuda
{iii}Wakayezga kuti wapayikike ni Barabasi mu malo mwa Yesu.
{iv} Wakageza mu mawoko ghake na kulangula kuti Yesu watyapulike.
{g} Pakuthera ku vyakuyowoya vya walongozgi wanthu wakutemwa kuti Mesiya wakomwe. Kwananga kukakula zuwa ili.
{h} INRI chikung’anamula kuti “Yesu waku Nazareti Fumu ya waYuda” ndipo wuli wakumana na wuheni wukulu: Kuperekeka, kukanika, kuzgerezgeka,kuyezgeka, sanje, tikho, kutombozgeka, kuyuzgika,kuyegha mphinjika, kuthyapulika wambula vyakuvyala, kukhomeka, kuhoyeka, kufwa nyifwa yakulengeska.
{I}Yesu wakapulika vyakuwinya na kusuzgika mu mzimu.
{i} Mubwezi wake wakamupereka.
{ii} Mubwezi wake munyake wakamukana.
{iii} Wanyake wose wakachimbira.
{iv} Walongozgi wa mpingo wakatondeka kumupulikiska pera chara kweniso wakamuwukira na kukhumba kuti wakomeke.
{v} Wanthu wakuwalo wakamupayika ngeti ngwaku wukira.
{vi} Wakawona ngeti wawiske wamupata.
{vii} Wanthu wamunthowa wakamuhoya.
{j} Chiuta wane! Chiuta wane! Salimo yikuyamba na chitengero kweni yikumala nakumutumbika Chiuta na kumuwonga. Pa kulomba Salimo iyi Yesu wakukhozgera kuti iye ni muteweti wafumu uyo wakujipereka yekha ngani sembe kwa Chiuta mwakuti waponoske wabale wake.
3. VISAMBIZGO
{a} Nkhani ya visuzgo vya Yesu yikuti sambizga kuti, suzgo ni nthowa yakukafikira ku uchindami. Munthu wakwenera kukomwa kuti wasange viwemi.
{b}Kwizira mu ivyo iye wakajumphamo, Yesu nyengo zose wali pamoza na awo wakusuzgika nakugawana nawo vyakuwinya vyawo.
{c} Chenjerani, kamupeni wangapangiska wanthu kusola muthu muheni nakukana uyo wali na chawanangwa cha ulongozgi wakusinthira vinthu kuti view viweme.
{d} Ni yekha uyo ngwakunozgeka kusuzgikira wanyake ndiye wangawa mu longozgi muwemi.
{e} Tileke kutaya uzirwi withu kuti tikondweske wanthu wanyake. Kanani kuti wanalume wekha wekha panji wanakazi wagonanenge, kuti wanakazi wafumiskenge nthumbo, kuti wagwiriskenge ntchito vinthu vinyake pakugonana na kuthuwuska vya mucharo.
4. VISAMBIZGO KUFUMA MU MAKALATA GHA WAEPISIKOPI
{a} Nanga ungawa muhanya uno, wanthu awo mbakavu na wakusuzgika wakwenera kulawiskika mwapadera na kutemwereka, pakuti nadi, “vingawa wuli kuti mpaka muhanya uno wanthu wachali kufwa na njala? Kulekeka mu kuleka kumanya vinthu? Kusowa wovwiri wakwenerera wa mankhwala, Kusowa nyumba ya kugonamo? {Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera, 1st December 2013, p.13}
{b} Chuma cha Boma chovwirenge chomenechomene wanthu wakavu ndipo chivikililikenge kuti chuma cha boma chileke kukhala na wanthu wachoko waka. {Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera, 1st December 2013, p.13}
FUNDO ZAKULANGULUKAPO
{a} Kasi mazgo ghamuhanyauno ghakuniwovwira kupanikizga vijandizgo uli ivyo vikundondeska kuwovwira wakavu na wakuyuyulika?
{b} Kufuma mu visuzgo vya Yesu, kasi tikusambiramo kukhwaskana na:
{i}Kuperekeka kwa Yesu
{ii} Usatana ukufyenyerezga urunji
{iii} Nkhongono, udindo na usambazi
{iv} Wofi wakayana waka na wakavu
{v} Kugwiriska ntchito uheni nkhongono za ndyale, na mtima wakujisambaziska mwenecho
{vi} Wasilikali wakulondezga na kuchita icho wandachipulikiske na kuchimanya.
{vii} Mzinda wokuwovwirika kusankha uheni
{c} Kasi malango na ndondomeko ivyo tili navyo ngeti chalo niviwemi nadi pakudangizga kuwovwira wakavu?
{d} Tingachita vichi kuwovwirapo kusinthira ku uwemi umoyo wa wakavu mu Malawi?
{e} Kasi ni ndondomeko uli izi Malawi ngeti chalo walondezge pakuthuwuska umoyo wa wakavu?
20th APRIL 2014
PASAKA
1. MUTU: KUWUKA KUWA KUFWA
MALONJE
Chiwuka kuwakufwa ni lufula lwa Chikhristu. Kwizira mu chiwuka, Yesu wakuzgora kulengeskeka kwa nyifwa ya pamphinjika kuwa ngwazi ya umoyo. Pakuti Yesu walikuwuka, nase tikugomezga kuti tizamkuwuka kuwakufwa. Fumu ya kuwuka kuwakufwa yikwiza kwa ise mu nthowa zinandi nakutimemeza kuti tigawane naye mu umoyo wake. Chitemwa ntchakukhumbikwira mu kusangana naye uku.
2. KUPULIKISKA MAZGO GHA MUHANYA UNO
CHIWAZGO CHAKWAMBA: Milimo ya Wapositoli 10:30,37-43
Petulo wakayowoya mwakudumura chipulikano cha waKhristu mwantheura:
{a} Yesu wakawa munthu ndipo wuli wakendendekanga kuchita uweme.
{b} Nkhongono ya Chiuta yikazgoranga charo kwizira mwa iye.
{c} WaYuda wakamukoma pakumupayika pamphinjika.
{d} Chiuta walikumuwuska kuwakufwa.
{e}Wapositoli mba kaboni wa makani agha.
{f} Tikuchiskika tose kuleka machitiro ghithu ghose ghaheni nakukhala ngati mbanthu wakuwuka kuwakufwa.
SALIMO 117: 1-2,16-17,22-23
Pakuti chiuka cha Yesu ni muzati wachikhristu, Sabata ya Pasaka ni dazi lakuzirwa chomene pa mundanda wa madazi gha chikhristu. Pa dazi ili, Yesu libwe lakukanika na wamisili likazgoka kuwa libwe la pachinkhodya.
CHIWAZGO CHA CHIWIRI: Wakolose 3:1-4
Ubatizo wuli kutipa umoyo wupya weneuwo tamukuwukhala kwa msuma kuchanya. Kuti tisange umoyo wamuyirayira uwu, chipulikano chithu chikoleraneko na milimo yithu yiweme.
UTHENGA UWEME: Yohane 20:1-9
{a} Chitemwa na chikanga vikamupangiska Mariya Magadalena kucherera ku dindi la Yesu. Wakati wawona kuti chilibwe chawukapo pamuryango, maghanoghano ghawiri ghakamuzira: {i} Wankhungu wiba thupi la Yesu {ii} Walongozgi wachiYuda watola thupi kuti walutilire kunyoza Yesu. Maghanoghano agha ghakamupangiska kuti wachimbilire kwa Petulo na Yohane. Petulo wakawa ndithu mulongozgi nangawuli wakamukana Yesu katatu. Yohane wakawa musambiri wakutemweka.
{b} Ntchakuziziswa kuti waYuda awo wakagomezganga wanakazi yayi, wawiri awa wakachimbilira ku dindi chifukwa cha ukaboni wa mwanakazi. Yohane wakadankha kufika kweni wakapereka mwawi kwa Petulo kuti wadangilire kunjila mudindi.
{c}Nangawuli Petulo na Yohane wakawona wukaboni wumoza, Yohane wakawona na kugomezga kuti umoyo wathereska nyifwa.
3.VISAMBIZGO
{a} Yesu wakuwuka kuwakufwa wakatumbika kawiro ka wanakazi pakati pa waYuda pakumuzgora Mariya Magadalena kuwa kaboni ku Wapositoli.
{b} Mariya wakalongozgeka na ivyo vikawoneka pa nyifwa ya Yesu. Mariya wakawoneska kugomezgeka na kutemwa Yesu kukulu pakuchimbirira ku dindi na ku wasambiri. Wasambiri nawo wakachimbilira ku dindi.
{c} Tikusopa pa Sabata, pa chisulo yayi chifukwa ndilo zuwa Fumu yikanozga kuti Yesu wawuke kuwakufwa ndipo kuwonekera kwake ku wanthu wati wawuka kuwakufwa kukachitikanga pa Sabata pera {Yohane 20:19,26; 21:1}, Ntheuraso pera kwikha kwa Mzimu Mutuwa {Pentecost} {Milimo ya Wapositoli 2:1}.
{d} Chipulikana na chitemwa vikwenera kuwa pamoza. Na maso gha chipulikano tiwonenge Yesu mu wanjara, wanyota, wakayidi, wakavu, walanda, waruwari na wakunyozeka. Chitemwa chikwenera kutipangiska ise kuwawovwira wanyithu na chiwuravi na urunji.
{e}Waliyose wa ise wajilinganizge na watatu awa: {i} Mariya Magadalena uyo wakawa wakwananga kweni wakazgoka wati wakumana na Yesu. Pa ichi chitemwa chake chikaluska vyose. {ii} Petulo wakawa wankhwesa kweni wakajipera wa musuma kwa Yesu: nangawuli wakamukana Yesu katatu, kweni ulongozgi wake kuti wukapokeka yayi kwa iye. {iii} Yohane wakawa musambiri wakutemweka na Yesu. Chitemwa chikajula mtima wake kuti wagomezge kuti Yesu wawuka kuwakufwa.
{f} Wulongozgi wukupangiska wanji kuteweta makora chomene kuluska umo wanga chitira kwambula ulongozgi. Walongozgi awo wakutemwa charo chawo wakulongozgera wanthu ku chitukuko chenecho. Walongozgi awo wakukhwaskika yayi naza wuweme wa charo chawo, wakhazikika mukususkana na urunji, mbatesi, mbankhungu, mbavimbundi, mbakata, wakuryera masuku pamutu wanyawo ndipo mbakukondwa na wuheni na nthowa za satana.
{g} Tikumemezeka kuti tipenje walongozgi agho wakutemwa na kuvikilira charo chawo, na wakunozgeka kuchifwira kwambula kuchibwangandula.
4. VISAMBIZGO KUFUMA MU MAKALATA GHA WAEPISIKOPI
{a} Ngeti mba Khristu tikwenera kupanikizga kuti charo chithu ntchimoza mu vyaro vya pano pasi apo tikukhala. Ni charo mwachene icho tapokeramo vipambi vyambula kupendeka vya kovwira thupi na mzimu. Munthu waliyose wakwenera kutemwa charo chakwake nga ni umo mwana wakutemwera mama wake. {Tingazenga wuli charo chakukondwa: Kalata wa Waepisikopi wachiKatolika wa ku Nyasaland, 1961}
{b} Na mtima wakurwera charo chithu tikumumemezani imwe nga mbaKhristu kuti mutolepo lwande mwakulimbikira na mwakupwelerera pa mlimo wakuzenga charo. Sankhani wanthu wakwenerera kwambula kulawiska chigawa chakwawo, mtundu, chiyowoyero, chipani, mpingo. Malawi wakukhumba walongozgi awo wakutemwa charo chawo, wanthu awo wakughanaghanira dankha uweme wacharo pambere wandaghanaghanire vya kukhumba vyawo.
{c} Mazuwa ghano, kwiba chuma chaboma kwakula chomene ndipo umoyo wavimbundi wakula chomene, ivi vyapereka chithuzithuzi chiheni cha chitemwa chithu kwa Mama Malawi. Mu nyengo zithu zino umoyo wakutemwa charo chithu wukung’anamura: kulongola wanangwa withu wakulembeska na kusankha ulongozgi wuweme…….nakuwovwira wanthu awo wasankhika kuwa wamagomezgeko nakuwawika pa maudondo{ Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu 3.3 p.11}
{d}Kutemwa charo chithu mwaunenesko na magomezgeko mwakulutilira kukususkana na ivi:
{i}Nyengo na nyengo kupenjerana vifukwa na kukakira dala wanthu awo wakuchonga Boma kwambula kufufuza makola panji kuleka kutumbika urunji wakuwa nawo nakukhumba kuwawuskapo awo wakuphalizgana nawo pazisola.
{ii}Kukhwasika mwakuperewera, kwambula kupangira vinthu pakweru na ndondomeko ziheni zakuperekera katundu wa Boma na ilo lene Boma.
{iii}Kunanga mwakulutirira na mwaluso chuma chaBoma pakutukula chipani panji munthu pakuzerezga wuweme wa wose.
{iv} Ndyale zakukhozgera wukavu na kuzgererana, apo wakavu wakuwovwirika kugomezga kupokera mu malo mwa kuwovwirika kuti wawe wakujipenjera iwo wene.
{v} Kugomezga chomene wovwiri kufuma ku vyaro vya kuwaro na wabwezi wanji awo wakupereka wovwiri wawo pamoza na fundo izo zikutichichizga kuti titaye wusambazi wa wukhaliro withu{ kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu, 1st December, 2013, p.7}
5. FUNDO ZAKULANGULUKAPO
{a} Kasi chiwuka ni muzati wuli wa umoyo withu wa chiKhristu?
{b} Nga ndi Mariya Magadalena, kasi wanakazi wangachitachi kutiwatole udindo wawo wakwenerera na wakuzirwa mu wukhaliro withu?
{c} Zunulani mawunono agha ghakuwoneka mu charo chithu na agho Waepisikopi waghayowoya mukalata yawo iyo ise tayizunula kale ghene agho ghakuwezgera kumanyuma wanthu mu malo mwa kutemwa chalo chawo?
{d} Mbanjani awo mbakukhwaskika chomene na maunono gha?
{e} Zunulani wuwiro uwo muzamupenjanga mwa munthu mwakuti musange mulongozgi waunenesko, wamagomezgeko na wakutemwa charo chake?
{f} Na visola vya patatu ivyo vikwiza, Kasi tingachitachi pakukhozgera ivyo vikwiziska chiwuka na kusinthika mu charo chithu ndipo tichitechi kumaliska ivyo vikwiziska unonono na kwenjerwa pakati pithu?
27th APRIL 2014
SABATA YA CHIWIRI YA PASAKA
1. MUTU: KUCHITA VISANKHO MWA MTENDE
MALONJE
Chawanangwa chakudankha icho Yesu wakuwuka kuwakufwa wakapereka kuwa chipulikano na wanthu wose ni mtende “Mtende uwe namwe” ndiwo ghakawa matawuzgo ghake apo wakati wakumana nawo kakwamba wasambiri wake wakati wawuka kuwakufwa, ndipo vitawuzgo ivi tiri navyo pavikondwerero vya chikumbusko cha vya muchindindi vya chiponosko chithu. Mazuwa ghano kuluska kale lose, munthu wakusoweka mutende kwakuluska, mtende wa mu mtima, mtende mu maghanoghano, mtende mu mzimu na mtende wa mu charo uwo wungasangika pekhapekha tiwe pamoza na Khristu Fumu ya Mtende.
2. KUPULIKISKA MAZGO GHA MUHANYA UNO
CHIWAZGO CHA KWAMBA: Milimo ya Wapositoli 2: 42-47
Vimanyikwiro vinyake vya wakhristu wakwamba ni ivi:-
{i} Kugomezgeka
{ii} Kumupa wovwiri munthu kwakuyana na suzgo lake
{iii} Kusopera pamoza
{iv} Kugawana chimwemwe
SALIMO 117:2-4,13-15,22-24
Tiyeni timuwonge Chiuta uyo wakutitaska kufuma ku masuzgo ghanandi. Tikwenera kuwa wanthu wakugomezgeka mu mpingo.
CHIWAZGO CHA CHIWIRI: 1Petulo 1:3-9
Tikwenera kuwa wakaboni wa unenesko wa Yesu. Na umo Yesu wakasuzgikira, naseso tamuyezgeka na moto. Pakubabiwaso pa ubatizo, tiyeni : {i} tiwe na chigomezgo {ii} tipenje usambazi mu charo chaphangano {iii} tiwe ngati mbanthu wakutaskika.
Yesu walikusisita zakwananga zithu, visuzgo na kuperewera kwithu. Nangawuli tindamuwone tikule mu chipulikano.
UTHENGA: Yohane 20:19-31
a) Yesu wakuwonekera wasambiri wake pa sabata likati lajumpha sabata yawa yuda (chisulo). Wakuwatauzga na mtende na kuthutira pa iwo.ivi vikolongola kuti yesu wakuwuka kuwakufwa wakuzgora chilengiwa kuwa chipya. Yesu wakulutilira na kuwapa wasambiri kumasulika kupya kwa umoyo. Umoyo upya uwu ujivumbulenge wekha kwizira mukugowokerana.
b) Tomasi wakakanisiska kuzomera kuti Yesu wawuka mpaka wajiwonere yekha. Sabata ya kulondezgena nayo Yesu wakiza kuti wajilongole yekha kwa Tomasi. Wakati wamuwona yesu, Tomasi wakawoneska chipulikano chikulu ngani chikaiko icho wakawoneska pakudankha.
c) Yesu wakati mbakutumbikika awo wakugomezga kwambula kuwona.
(3) VISAMBIZGO
a) Palije munthu uyo nikajikhomere. Tikumemezeka kukozganiska umoyo withu na wa wakhristu wakwamba.
b) Mtende, chawanagwa chakudankha kufuna kwa Khristu wakuwuka kuwakufwa, ni muzati wa chipulikano cha chikhristu.
c) Yesu wakathutira umoyo upya mu wasambiri, ntchito yithu nikukoleranako na chiuta pakulenganso chalo.
d) Ngani ni Tomasi nase tiwe na chikanga kuphala nkhayikozithu, ndipo pala tangweruskika nase tiwe na chikanga cha kuzomera na kuphalazga chipulikano chithu.
e) Tiyeni tisankhe na umanyi wenecho, ndipo tizenga Malawi mupya pa libwe la chipulikano, chitemwano, umoza, unenesko na kuyana.
(4) VISAMBIZGO KUFUMA MU MAKALATA GHA WAEPISIKOPI
a) Apo tikayambanga ulendo wakujiusa tekha, tikaghanaghananga kuti ntchiyambi cha umoyo upya/ nyengo yipya, tikaganiziranga kuti chalo chilutenga munthazi pankhani ya vya ndyale na chuma. Mtende ni chimoza mwa vinandi vyakuzirwa ivyo tikadokelenga kuwa muchalo chithu, ngani niumoyikuyowoyera sumu ya fuko lithu: “Chiuta mtumbike Malawi,mumupe mtende” (Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu, 1st December 2013.p 3)
b) Banja, chalo na mpingo kawiro kake nkhakuti viteweterenge pamoza mwakukoleranako kuti chitukuko na chimwemwe viwe pakati pa wanthu.(Kasi tingazenga ulichalo cha chimwemwe, pakunozga nthazi zithu,1961).
c) Mu chikaya chilichonse, muli wanji awo wakuyezga kususkana na vyalata vya wanthu wanandi. Wuchitilo uwu ungiziska uluwani ukulu pa kati pithu mwantheura, tizizipizge chiyezgo ichi pakuzomelezga khumbiro la wanandi. (Kuzenga nthazi zithu, 1994 p.12)
d) Awo wawina visola, chipani chakulamulana awo wakuchilondezga, wangayezgeka mwaluwiro kumwazga na kunyoza vipani ivyo vyatondeka pamozana wanthu wavipani vila. palije chinthu chakuluska kukhazikika pamakani gha kutitawina ndise icho chipangiska wanthu kuwa wamuswindindi nakugawikana.tilina viyelezgero vinandi muvyalo vinyake umo wanthu wakwambana nyengo yitali chifukwa cha umo visankho vwayendera.
e) Mtende ungakhazikika pala tose takhwaskika mwakwenerera na vigawa iyo vyakupelewera chomene pakatipithu, nakudangizga khumbo lakuthuwuska uninji. (Kuzenga nthazi zithu, 1994 p. 14)
f) Maghanoghano ghakuti awo wawina vyonse vyawo ghagawamomukati mwithu. Pala njombe yosewakapokera mbakuwina kwambula wakutondeka,mbwenu urunji palije. Uchitiro wanthena ukupangiska mudundwe ndipo vingananga demokalase yithu. (Kuzenga nthazi zithu p. 14)
g) Mtende ungakhazikika yai pekha-pekha awo wapiwa mazazaghakuwusa, wasimikizge ndondomeko yakuthuwuskira chiphemanisko nakulongogza wathu mu uwemi. (Kuzenga nthazi zithu p. 14)
h) Tileke kugomezga kuti boma likwaniskenge kuchita vyakulata vyake vyose pala ise tikukhumba yayi kuwovwirana nalo.pala tikutondeka kujipeleka mwakuwikapo mtima pamilimo yithu ya zuwa na zuwa, lingakhazikiska yayi urunji na mtende muchalo chithu (Kuzenga nthazi zithu p. 14)
i) Khumbo la Malawi umolikuyowoyekera mu sumu ya fuko lithu, likuwoneskaso kuti tili na chipulikano mu wovwiri wa chiuta.tili chalo chakutumbika chiuta ntheura vyakukhumba vithu nga chalo vikhazikikemu chipulikano chithu mwa chiuta.(Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera mu umoyo withu…p.3)
j) Tikwenera kulomba mwaunenesko pambele visola vindachitike,pa nyengo ya visola na palavisola vyajumpha. Malombo ghawe pamoza na machitiro ghithu gha kuziwizga vyakurya na kujinola. Wakutumbikika Maria virgo fumukazi ya mtende watiweyere ise na chalo chithu. Kukhozga ulato wa ivyo tikunwekera p.18)
(5) FUNDO ZAKULANGULUKAPO
a) Kuwa chawanangwa chakudankha ufumu kwa khristu wakuwuka kuwakufwa, kasi tingatolapo chigawa uli mwakwenera ngeti nimathenga ghakupereka mtende?
b) Kasi tingaphalazga uli mwakufipo chipulikano chithu mwa Yesu wakuwuka kuwafwa kuti ni fumu na wofi uwu wulipo sono na nkhani za ufwiti na usataniki?
c) Kasi nthendero za vivundungwere ni vichi muno mu chalo chithu ivyo vingatangwaniska ukhaliro wa mtende uwo tilinawo mu Malawi?
d) Kasi tilawiske uli ivyo wanji wakuloska vyakukhwaskana na awo azamuwina na awo wazamuluza visola vya patatu ivi vikwiza?
e) Mu mzimu wa khristu wakawuka kuwakufwa uyo wakuthutira umoyo upya pa ise, ise tingamupanga uli Malawi kuwa mupya?
f) Kasi wa chiukirano wangalekana uli na khumbo la walongozgi wa ndyale likuwagwiriskika ntchito pa kuyambiska vivundungwere ndipo kasi uchitiro uwu ngwakuzomerezgeka?
g) Kasi awo wazamuwina na awo wazamuluza wakwenera kuchitauli kuti pawevye vivundungwere?
4TH MAY 2014: SABATA YA CHITATU YA PASAKA
WAKUJURIKA
(1) FUNDO: KUWA WAKUMASUKA MWAKUTI TIZENGE UFUMU WA CHIUTA
MALONJE: Nga mbasambiri wawiri wala wakafumanga ku Yerusalemu kuluta ku Emausi, tili pa ulendo kufuma pa chalo ichi chapansi kuluta kuchanya. Ulendo uwenge waching’anamulo na njombe pala tikwenda na Yesu. Timumanyiske Yesu maghanoghano ghithu na kwenjerwa kwithu. Tiyeniso timuzomerezge Yesu kuti wajule mitima yithu na maghanoghano ghithu kwizira mu mazgo gha chiuta na ukalistiya.
(2) KUPULIKISKA MAZGO GHA MUHANYAUNO
CHIWAZGO CHAKUDANKHA: MILIMO 2: 14, 22-24
Pazuwa la Pentekosite, Petulo wakagwiriska ntchito salimo 16 pakuphalazga chikhristu. Wakalongosola visuzgo vya Yesu, nyifwa na kuwuka kwa Yesu. Pala tili wamagomezgeko kwa Fumu, tizamukwenda munthowa ya umoyo wandanda.
SALIMO 15: 1 – 2, 5, 7 – 11
Tikukhumba ungweru. Ipo Chiuta watingweluska apo tisankhenge walongozgi.
CHIWAZGO CHA CHIWIRI : 1 PETULO 1 : 17 – 21
Tiyeni tikhale umoyo wa thumbiko. Kujikuzga na uzaghali vikupangiska kunangika na kuvunda kwa chalo.
UTHENGA LUKA 24 ; 17 – 24
a) Uthenga wamuhanyauno ukutisambizga za lusungu liwemi
i. Tivumbule kwenjerwa kwithu ndipo tiwe pamoza na wanyithu.
ii. Titegherezge ku mazgo gha chiuta.
iii. Tigawane chakurya cha umoyo (ukalistiya)
b) Kileopa na munyake wakufuma ku Yerusalemu mwakudonda kuluta ku Emausi.wakwenda pamoza na munthu wambulakumumanya kweni wakukonkhoskana. Wakati walongosola kukhuwazgika kwa chigomezgo chawo mwa Mesiya, Yesu wakazukuma pakuti wakawula kumanya, ndipo wakawafwatilira mazgo gha Chiuta, kuwape kupulikiskiro kenenecho ka visuzgo vyake, nyifwa na kuwuka kwake.
c) Mazgo gha Yesu ghakajula maghanoghano pera yayi, kweniso mitima yawo wasambiri wala. Wakamupempha kuti wawe nawo pakuti kukawa mdima. Yesu wakawajula pakumenya chibama.
d) Wasamiri wawiri wakawerera ku Yerusalemu kuti wakawamanyiske wanyawo za uthenga uwemi uwu,kweni wakasanga kuti wanyawo wakumanyakale zamakani agha ndipo Yesu wakamuwonekera Petulo.
3. VISAMBIZGO
a) Ise ngati wanthu, umoza ukupereka nkhongono.
b) Umoyo withu ukhazikike mu Fumu iyo nilibwe ilo wamisili wakalikana kwene sono lazgoka libwera la pa chinkhodya.
c) Tikwenera kuzirwiska ntchindi za unthu withu, ndipo machitiro ghithu ghakoleraneko na unthu withu.
d) Tilombenge mu unenesko na mu mzimu pakuvumbula unenesko wakawiro kithu kwa chiuta ngani chimwemwe, chitima, kwenjerwa, kusekerera, kuwonga na wofi.
e) Umoyo withu ukhazikike pa mazgo gha Chiuta na masakalamenti, chomene la ukalistiya.
f) Tiyeni tiwe na phamphu kugawana na wanyithu uthenga uwemi.
g) Nga umo Petulo wakawa wakudankha kuwuskika ku wakufa na fumu yakawuka kuwakufwa pakusintha mulimo wakumukana yesu kuwa chitemwa, zakwananga zithu zileke kuwa vijandizgo kuti tiwe wakaboni wa yesu.
4. VISAMBIZGO KUFUMA MUMAKALATA GHA WAEPISIKOPI
a) Kulotapo chigawa pa mulimo wakuzenga chalo mwakwenerera ni udindo wa munthu waliyose muchalo chila.
b) Ngeti mba khristu tilina ntchito yakuwoneseska kuti tikutolapo lwande mwa vinjeru kusankhira wanthu wakwenerera mu maudindo (offesi) gha boma (kusankha walongozgi withu, 28 dec, 2003 pp 2-3)
c) Tiwe na udindo wakujichonga ise tawene muunenesko chifukwa pakuchita ntheura tikugomezga kupereka mu nyengo ipya iyi iyo yikumanyikwa na unenesko na thumbiko pa vyakudumbirana pakupenja umo tingasangira vyakuyeneleleska kutukula Malawi mwakukwanila. (kuwazga zinyengo za sono 31 oct, 2010 p. 8).
d) Niwina Malawi awo wawovwirenge kutukula Malawi (Kutola mulimo withu waku nthazi….p/4)
e) Kanandi waka ukata ukuwoneka pa kati pa wanthu withu… tikuyowoya mwakusindikizga kuti ukata ni uheni ku munthu na ku gulu la wanthu (Kusankha umoyo withu waku nthazi 1993 p.9)
f) Tikugomezga kuti wanthu wose watolengepo chigawa mwakwenera pakukhozga uwemi wa wose. (Kusankha umoyo withu waku nthazi 1993 p.9)
5. FUNDO ZAKULANGULUKAPO
a) Kasi ivyo wakawona wanyithu pakuluta ku Emausi, kutegherezga ku mazgo gha Chiuta na kugawana chibama (sembe ya misa) vingatiwovwira uli ise kuwa wakaboni nakuphalazga chipulikano chithu?
b) Ngaumo wasambiri wawiri wakendanga na Yesu nakuvwirika kupulikiska ndondomeko ya Chiuta pa chiponosko, kasi tingachitauli kuti khristu wende na wina Malawi mwakuti tilutilire kuwa watumbika/kuwopa Chiuta na wakutemwa?
c) Kasi tingasangapo visambizgo uli pa nkhani ya wasambiri awa kuti tithereske, kukhuwazgika, kugongowa, vitima?
d) Kasi tinga yamba uli vidumbirano na wanyithu na kuwoneseska ivyo vingatozga chalo chithu?
11TH MAY, 2014: SABATA YA CHINAYI YA PASAKA
1. FUNDO: MULISKA UWEMI
MALONJE:
Chikhristu chili kuwezgerapo nakutumphuska uzwiri wa munthu. Wanthu wose ni wana wa Chiuta ndipo ni vikozgo vyake. Chiuta ngani dada wakutitemwa chomene mwakuti mpaka wakapereka mwana wake wakutemweka. Yesu wakatitemwa pa kutifwira pa mphinjika chifukwa cha chiponosko chithu. Apa ndipo pagona kuyana kwithu na thumbiko lithu. Unenesko uwu ni lufula la demokilase, likwenera kuwa boma la wanthu, na wanthu, pamoza na wanthu. Palije mupata wakujikuzga na kunjitolera vinthu.
2. KUPULIKISKA MAZGO GHAMUHANYAUNO
CHIWAZGO CHAKUDANUHA MILIMO 2:14,36- 41
Wanthu wakamukhoma pamphijika Yesu, kweni chiuta wadada wakamuwuska kuwakufwa.Kasi ise tichitechi?
Tikwenera kulapa zakwanaga.
i. Kulapa na kubatikizika
ii. Kuwa na mtima upya
iii. Kuyamba umoyo upya
iv. Kulekana nazo zakwananga izo tikuchita nyengo na nyengo
SALIMO
Chiuta wakutipa chikurya na maji vyakukwanira. Tiyeni tisankhe walongozgi awo angapereka chivikiliro chenecho cha chakurya ku chalo.
CHIWAZGO CHA CHIWIRI: 2:20-25
Waroma wanandi wakajipimanga kuti mbapachanya muchikaya mwantheura wakatondekanga kuchita milimo yinono ya mawoko, ndipo wakawa na wazga awo wakawateweteranga milimo ya panyumba na kumunda.. Wazga wakakanizgikanga kutola panji kutengwa, wanji wakachitanga vibwezi, ndipo pala wababa wana wakawanga wana wawa bwana wawo.
UTHENGA: YOHANE 10:1-10
a) Yesu wakujilinganiska yekha na muliska kweneso chiwaya cha viweto.
b) Pakawa wenenawene ukulu pakati pa muliska na mberere zake. Wakamanya iliyose ndipo nazo zikamanya mazgo ghake. Muliska wakadangilanga ndipo mberere zikalondezganga. Mulimo wake wukawa kulongozgera mberere ku uteka wakubiriwira, kuzipa maji nakuzivikirira ku vilwani.
c) Mukhomo nimphaka ya kuwalo na mkati, vinu na vyane, lusungu na kuzerezga. Kujumpha pa mukhomo kulije wofi ndipo kukupereka chipumulo.
d) Uyo wakunjirira pa windo ni munkhungu. Wanthu wantheura wakukozgana na awo wakughanaghana vyakwibira mavoti. Wakupwererako yayi za utewei kweni kujichindika, na kujikhupuska wekha.
3. VISAMBIZGO
a) Nga mbayuda nase tikumukoma Yesu pala tikufyerengereza wakavu, tikutondeka kulwera chalo chithu, pala tikulondezga umoyo wambula kumanya chiuta napala tikufumiska nthumbo.
b) Tose tikuyana waka. Mu chikhristu muwevye bwana na muzga. Nga ntchikozgo cha chiuta munthu yose wali na thumbiko lakuti li vikilike. Kwakuluska Yesu walikufwila munthu waliyonse.
c) Ndondomeko yakendeskero ka chalo yikwenera kukhwaska wanthu nyengo zose, panyengo yavisola pela yayi. Vyakusoweka vya wanthu vikwenera kuwangapo. Walongozgi wakwenera kuwa viyelezgerero viweme mumilimo na mumagzo.
4. VISAMBIZGO KUFUMA MU MAKALATA GHA WAEPISIKOPI
a) Pa awo wakuphalizgana pa visola vya ulongozi, muweni ni uyo kugomezgeka kwake kulije nkhayiko, wamachitiro gha unthu, wamahara ghaunenesko, wamasambiro ghanandi. Wazirwiskenge wanangwa wa mu banja, chigomezgo cha mipingo ndipo wakutemwa ntchito yake. {Kuzenga charo cha chimwemwe 1961}
b) Mwantheura tikuchiska wakatolika wanandi kuti wakwenera kunjira mumaudindo agha mwakuti fundo za Chikhristu na demokilase zinjire mu ndyale; ndyale ni kendeskero ka boma, wupuskikizi chara ngandi umo tikuyowoyera kanandi tawanthu. {Kuzenga charo cha chimwemwe 1961}
c) Uyo wakuphalizana nawo pavisola wakwenera kuwa navyakumuyenereska kuwa pa udindo uwo wakhumba. Wawe wakujipereka nakugwira ntchito yake mwakulimbira mumalo mwanthu. Palije ichi tingasangapo pala walongozgi na wanthu wakuleka kulimbikira ntchito. {Kuzenga charo cha chimwemwe 1961}
d) Mulongozgi muweme ni uyo wakuteweta. Wimiliri ku phala ya malango wakutewetera Boma ngeti mbasambizi, wadokotala, wanurse, mbateweti wawose wasambazi na wakavu, wana na walala awo wakukhala kutawuni na awo wakukhala kukaya. Awa wakutumikira wanthu pakuwa nawo pamoza, kutegherezga kuvyakusowerwa vyawo nakuchitapo kanthu mumalo mwawo. Pala pali vilongolero vilivose vyakuti awo wakuphalizgana wakukhumba kujisambaziska wekha kwambura kughanaghanira wakusuzgika ni chifukwa chakwenerera kuleka kuwasora. { Tingazenga uli chalo chakukondwa 1961}
e) Kuchitira vinthu pakwelu ntchakukhumbikwa kwa awo wakuphalizgana nawo pavisola, chifukwa chikuwoneska kuti munthu uyu wakukhumba kuti wanthu wachonge milimo yake, ngwakunozgeka kulongosola ndondomeko ya boma, umo chuma chagwirira ntchito. { Tingazenga uli chalo chakukondwa 1961}
f) Wekha awo mbaunenesko na kujichefya ndiwo mbakwenerera kusoleka. { Tingazenga uli chalo chakukondwa 1961}
g) Awo wangadangilira wanthu wawo mbakukhumbikwa, wimilili wakusoleka awa wakwimilira vigawa vyawo, kuti wawe na thumbiko lawo, waleke kugomezga wanyawo kwene wajisangilenge pa iwo wekha. Wachiskenge wanthu kuti wasangenge makola mu umoyo wawo na mabanja ghawo and kuwovwirapo pa chitukuko cha chalo. { Tingazenga uli chalo chakukondwa 1961}
h) Nyengo ya visola yikupereka mwawi wapadera ku wanthu kuti wawunike na kuchonga umo vinthu vilili mu chalo pa makani gha: chuma, masambiro, za umoyo, ulongozgi, machitiro, chitukuko icho chachitikapo. Nyengo yakusankhira nakukhozgera walongozgi wawemi nakuwaleka awo mbakutondeka. {kusankha walongozgi withu mu visola ivi vikwiza, 2003}.
5. FUNDO ZAKULANGULUKAPO
a) Mwakukoleranako na Yesu muliska muwemi, mukuwupulikiska uli ulongozgi wa uteweti?
b) Kasi tingawamanya uli walongozgi wambula fundo na wambula kumanya chakuchita, fundo za chitukuko ndipo wangasangaso yayi nthowa zinyake za kusangira wovwiri pa masuzgo gha wina Malawi?
c) Kasi tingachonga uli uchitiro withu mu ulimi, masambiro, umoyo, chitukuko cha vyakuzengazenga na vigawa vinyake apo Malawi wakukwaniska vyaka 50 vyakujiwusa?
d) Kasi tikupulikiska makora ivyo tikusowa na umo tingavisangira? Kasi tadumbilanapo za vyakusowerwa ivyi na awo wakukhumba ulongozgi wa ndyale mu visola ivi vikwiza mu 2014 vya patatu?
e) Kasi tichitechi na walongozgi awo walekezga kuchita makola pakulutilizga ulongozga?
f) Kasi tingasimikiza uli kuti tivoterenge walongozgi awo mbathumbiko ku chipulikano na umunthu?
MAZGO GHA UMALIRO
Yesu wakati “nyengo yafiskika, ufumu wa chiuta waneng’era: ng’amukani mtima mupulikane na makani ghaweme” (Mariko 1:15). Waliyose wanachigawa chakuti wangagwirapo ntchito pakuzenga ufumu wa Chiuta pano pasi. Tiyeni tiwoneskeske kuti Chiuta yekha ndiye wakupika uchindami ndipo mtende wizenge pacharo. Pakuti Fumu Chiuta wali kupereka charo ku wanthu wake, ise tinaudindo wakutolapo lwande pa visora ivyo vikwiza mu chilimika ichi pakusankha;
Walongozgi awo wakopa Chiuta nakufiska khumbo lake. Tikwenera kuzomerezga kuti Fumu Chiuta ni mlengi na jando la vinthu vyose. Kusankha walongozgi awo wakopa Chiuta chara nkhureka kujiwovwira ise tekha na charo chithu.
